Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

9-bob. 
Milliy ma’naviyatimiz rivojida 
«Majoz tariqi» bosqichi 
                                         
36
 Nafs darajalari haqidagi ma’lumotlar I. Ostanaqulov maqolalaridan olindi. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 
95
       
   
    
 
1-fasl. Badiiy adabiyotning mintaqa madaniyatida tutgan o’rni. 
 
«Majoz  tariqi»  o’zi  nima?  Nega  islom  mintaqa  madaniyati  doirasida  milliy 
ma’naviyatimizning  takomili  haqida  gapirar  ekanmiz,  alohida  va  eng  mukammal 
kamolot  bosqichining  nomi  sifatida  ushbu  iborani  tilga  olmoqdamiz?  Bu  ibora 
Alisher  Navoiy  ijodining  so’nggi  davridagi  qator  asarlari,  jumladan,  «Holoti 
Pahlavon  Muhammad»  va  «Muhokamat  ul-lug’atayn»larda  tilga  olinadi  va 
«Mahbub  ul-qulub»da  maxsus  tushuncha  sifatida  tahlil  etiladi.  Alisher  Navoiy 
«Majoz tariqi» tushunchasini Borliq haqiqatini anglab etishning badiiy adabiyotga 
xos maxsus yo’nalishi sifatida talqin etadi. Shu sababli bu safar suhbatni umuman 
badiiy  adabiyotning  mintaqa  ma’naviyatida  tutgan  o’rni  masalasidan  boshlash 
o’rinli  
bo’ladi. Mintaqa madaniyatining boshqa sohalari singari badiiy adabiyotda ham til 
har  xil  bo’lganiga  qaramay  (biz,  asosan,  mintaqa  darajasiga  ko’tarilgan  uch  til  - 
arab,  fors  va  umumturkiy  adabiy  tildagi  adabiyotni 
nazarda  tutamiz),  g’oyalar,  timsollar  olami,  syujetlar, 
turli  badiiy  shakl  unsurlari  (vazn,  qofiya,  badiiy 
san’atlar),  nazariy  zamin  ko’p  jihatdan  mushtarak  edi. 
Umummintaqa  madaniyatining  boshqa  yo’nalishlari  - 
Sunna,  Kalom,  falsafa,  tasavvuf  kabi  badiiy  adabiyot 
ham  asrlar  davomida  rivojlanib  keldi.  Asli  har  uch 
tildagi badiiy adabiyot ham islomdan oldin shakllangan 
bo’lib,  tabiiyki,  islomiy  yo’nalish  birinchi  davrda  arab 
tilidagi  adabiyotda  o’z  aksini  topa  boshladi.  Ammo 
Ummaviylar  davri  saroy  adabiyotida  islomiy  tus 
ko’proq  tashqi  libos  darajasida  bo’lib,  al-Axtal  (640-710)  hatto  islomni  qabul 
qilmagan holda islom xalifalari saroyida ijod qilar, al-Farazdak (641-730) va Jarir 
(653-733)  ijodlarida  ham  hanuz  qabilachilik  an’analari  ustun  edi.  Arab  mumtoz 
adabiyotida  «yangilanish»  xarakatini  boshlab  berganlarning  aksariyati  asli  kelib 
chiqishiga  ko’ra  sof  arab  emas  edilar.  Bashshar  ibn  Burd  (714-784)  fors,  Ibn  al-
Muqaffa  (724-759)  ham  Eronda,  zardushtiylikka  e’tiqod  etuvchi  oilada  tug’ilgan, 
bu  davrning eng zabardast shoiri  Abu Nuvas (762-713)  ning  ham onasi  fors ayoli 
edi.