90
payg’ambarimiz marhamat qiladilar: «Man arafa nafsahu, fa qad arafa rabbahu».
(«Kim o’z nafsini anglab etipti, demak, Parvardigorini anglab etipti»). Mana shu
odam
orif, uning etishgan ma’rifati - irfondir. Shoir yozadi:
Ey nusxai nomai ilohiy-ki tuiy,
V-ey oyinai jamoli shohi-ki tuiy,
Birun zi tu nist harchi dar olam hast,
Dar xud betalab, har on chi xohi-ki tuiy.
(Ey ilohiy noma nusxasi - o’zing,
Va hukmdor jamoli oyinasi - o’zing,
Olamda neki mavjud, sendan tashqarida emas,
Har neki istasang, o’zingdan ista, barchasi - o’zing)
Inson er yuzida xalifa etib yaratilgan. Bu juda jiddiy va og’ir mas’uliyat.
Ochiq aytish kerak, bunday zalvorli vazifani har bir shaxs
alohida o’zi aslo ko’tara olmaydi. Zotan, xalifalik bir kishining emas, butun ahli
basharning mas’uliyatidagi yaxlit yumushdir. Biz hassos sufiylar xitobi bo’lmish
«Anal haq»ni ba’zan jo’n talqin etamiz. Asli bu so’zning yuki benihoya vazmin.
«Lison ut-tayr»dagi Mansur Xalloj haqida keltirilgan rivoyat shu jihatdan ibratli.
Rivoyatning qisqacha mazmuni shunday-ki, unga ko’ra ulug’ cufiy tavhid
maqomiga etishib «Ana-l-haq!» iborasi tilida takrorlanib qolgach, din ahli unga
nasihat qilib, bu da’vodan qaytarmoqchi bo’ladilar, joningga jabr qilma, deydilar.
Ammo shoir tashbehiga ko’ra, Mansur ichgan qadah o’ta mast qiluvchi bo’lib, bu
yo’ldan qaytish imkoni yo’q edi. Atrofdagilar uning jonini o’ylashar, uning
xayolini esa butkul boshqa savollar band etgandi. Mansur o’ylar edi:
Nega Muhammad Rasululloh me’roj kuni Allohning cheksiz inoyatiga
sazovor bo’lib, tangridan «Ey habib, ne istaging bo’lsa, ayt!» degan xitob
eshitganda, faqat o’z ummatining gunohlarini afv etishni so’radi? Shunday bir
behudud ilohiy sahovat fursatida Rasululloh dunyo yaralgandan qiyomatgacha
o’tgan barcha gunohkor bandalar uchun Allohning rahmatini so’rab olsa bo’lardi-
ku, nega o’z qavmi bilan cheklandi, ekan deb kuyunadi. Demak, sufiy tavhid
maqomida o’zini butun bashariyat, o’tmish va kelajak uchun mas’ul his qiladi.
Mana tavhid ma’naviyatining qudrati!
Alisher Navoiy insonlarni «avom» va «xos» ga ajratadi. Biz yaqin o’tmishda
xoslar - zodagonlar, oliy tabaqa, avom - qora xalq,
mehnatkashlar, deb talqin etdik. Ammo Navoiyning
farqlashi bunday ma’noda emas, «avom» - o’zini
hali anglab etmaganlar, «xos» o’zligini anglab
etgan, demak, voqean Parvardigorini tanigan ziyo
ahlidir. Bu oliy tabaqaning faqat bitta Oliy imtiyozi
bor, u ham bo’lsa Alloh oldidagi ma’suliyati
og’irroq, vazifasi jiddiyroqdir.
Tavhid asrorini anglab etish Sunna bilan
boshlanib, tasavvuf irfonida yuksak kamolotga
Do'stlaringiz bilan baham: