Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

3. BILIM TURLARI HAQIDA 
Qur’on oyatlari mazmunidan kelib chiqadigan bo’lsak, bilim (ya’ni ilm), avvalo, 2 turga 
ajraladi: 
1) Ilohiy bilim - faqat Allohga tegishli bo’lgan cheksiz-chegarasiz, azaliy va abadiy bilim 
bo’lib, insonlarga u vahiy sifatida payg’ambarlar orqali nozil etiladi. Uni inson imon bilan qabul 
qiladi, rad qilish ham, isbot qilish ham inson qudratida emas. Bu - insonlar o’z tafakkur qudrati 
bilan  bila  olmaydigan  bilim,  mutlaq  haqiqatning  insonlar  tilida  ifodalanishi.  Vahiy  orqali 
kelgan  ilohiy  bilim  adashuvlardan  xoli  mutlaq  bilimdir.  Ammo  ilohiy  kitoblar  insoniy  til 
bilan bayon qilinganligi sababli, insonlar tomonidan turlicha talqin etilishi mumkin. 
2) insoniy bilimlar - insonning er yuzida xalifalik maqomidan kelib chiqqan holda unga 
yaratilishidan  berilgan  tafakkur  va  tahlil  qobiliyati  tufayli  hosil  qilinadi,    nisbiy,  ya’ni 
nomukammal  va  adashuvlardan  xoli  bo’lmagan  bilim.  Har  bir  inson  alohida  olganda  Borliq 
haqiqatini  to’liq  qamrab  olish  qudratiga  ega  emas.  Bu  qudrat  faqat  Allohga  xosdir.  Inson 
bilimlarining  nisbiyligi,  adashuvga  moyilligi  uning  aqliga  nafs  ataluvchi  shaytonning  doimo 
ta’sir  qilib  turishi  bilan  ham  bog’liq.  Demak,  faqat  har  bir  shaxs  o’zi  tahlil  va  tafakkur  bilan 
erishgan  bilimlariga  ishonib  qolmay,  o’zgalar  bilimini  ham  e’tiborga  olmog’i,  o’zi  va  o’zgalar 
bilimini  xolis  qiyoslab,  o’z  havoyi-nafsidan  Haq  bilimi,  ya’ni  haqiqatni  ustun  qo’ya  bilmog’i 
kerak. 
3)  Bilimning  yana  bir  turi  irfoniy  bilim  bo’lib,  unga  ham  ilohiy  ilhom  bilan  erishiladi. 
Ammo  u  boshdan  oyoq  ramz  va  ibratlar  orqali  beriladi,  unda  aniq  hukmlar  ham,  aniq  xabarlar 
ham yo’q. Irfoniy bilimlarni haqiqat ekanligini isbot qilish mumkin emas, ularni ammo inobatga 
olmaslik ham adashuvga olib kelishi mumkin.