|
«20 ichida bir xonali sonlarni ayirish»
o’tkaziladigan didaktik o’yin:«Eng yaxshi hisobchi».
Didaktik topshiriq: bir noma’lum son beshni o’nlikdan oshirib qo’shish va ayirishni mashq qildirish.
o’yin topshirig’i: nuqta o’rniga kerakli sonni qo’yib, 4 ta misol yechish, Misol yechilishini tekshirish va tuzata olish.
o’yin uyga berilgan topshiriq tekshirilgandan keyin o’tkaziladi. o’qituvchi dars boshlanmasdan oldin, ya’ni tanaffus vaqtida doskaga uchta ustunda quyidagilarga o’xshash misollarni yozib qo’yadi:
17— = 10, 16 — = 11 va shu kabilar.
So’ngra o’qituvchi o’yin shartlarini tushuntirishga o’tib, shunday deydi:
— Doska uchta ustunga bo’lingan. har bir qatordan har qaysi ustun oldiga bittadan o’quvchini chaqiraman. quyidagicha javobga erishish uchun (biror misol ko’rsatadi) nuqta ustiga kerakli sonni yozib qo’yish lozim. qani, kim yaxshiroq hisoblay olar ekan?
o’qituvchi Aziza, Vali va o’lmaslarni chiqaradi-da «Boshladik!» deydi.
hamma misollarni Vali 2 minutda, Aziza 2,5 minutda, o’lmas esa 4 minutda bajaradi. So’ngra o’qituvchi:«qani, endi ko’raylikchi, ular misollarni to’g’ri yechishdimikan?»— deydi-da, misollarni shoshilmasdan o’qiy boshlaydi. hamma o’zining yechgan misollarini tekshiradi. SHu yo’sinda har bir misol «tekshirib» chiqiladi. Turg’un Ulmasning noto’g’ri misoli (8 + 6=13) ni topib olib, 6 ni o’chiradida, uning o’rniga 5 ni yozadi, ovoz chiqarib misolni takrorlaydi. Ikkinchi ustunda xatolar yo’q. Uchinchi ustunda ikkita xato bor. o’qituvchi misollar tekshirilib bo’lgandan keyin: «Vali hamma misollarni to’g’ri yechdi, demak, u — eng yaxshi hisobchi»,— deydi.
Biroq misollarni xayolda qanday yechish kerakligini hamma o’quvchilar birdaniga tushunib ololmasliklari mumkin. Bunday hollarda o’yin shartlarini yana bir mapta tushuntirib, o’yinni boshqa o’quvchilar bilan takrorlash kerak.
o’qituvchi Tolibni doskaga chaqiradi va o’yinda foydalanilgan misollarga o’xshash misolni o’ylab topishni tavsiya qiladi U doskaga 20 sonini yozadi.
— Endi,—deydi o’qituvchi Tolibga,—20 dan qaysi sonni ayirmoqchi ekanligingni sekin qulog’imga ayt Tolib «6» deb shivirlaydida, doskaga 20— 6 »ni yozadi.
o’qituvchi o’quvchilardan biriga murojaat qilib: Dilbar, nuqta o’rniga qaysi son yozilishi kerak?—deydi.
qizcha indamaydi.
— Xo’p, Dilbar,— deydi o’qituvchi,— Senda 20 ta kubik bor edi, undan bir nechasi yo’qolgan deb faraz qilaylik. Sen sanab chiqsang, 14 ta kubik qolibdi. qancha kubik yo’qolibdi?
Dilbar darhol: «Olti»—deb javob beradi.
— Xuddi shunday deb yoz,—deydi o’qituvchi,—Endi yozgan misolingni o’qi.
Doskaga yana 5 ta bola chiqariladi. Ular bittadan misol yechishadi. o’yin 13 minut davom etadi. Odatda bolalar o’z qatorlari uchun jon kuydiradilar. Misollarni «tekshirish» va «tuzatish», yangidan yangi misollar o’ylab topish bolalarga juda ham yoqadi.
Bu tipdagi o’yinlarni boshqa usullarda: + = 15 singari usullarda ham, ya’ni ayriluvchi yoki qo’shiluvchi sonni birinchi o’ringa qo’ygan holda ham o’tkazish mumkin.
o’ndan oshirib hisoblash amallari
o’tkaziladigan didaktik o’yin: «qo’shish va ayirish» mashqlari.
Didaktik topshiriq: hisoblashni mashq qildirish, sonni o’nlikdan-to’g’ri oshirishga, ya’ni o’nlikkacha kerakli son topishga va qolgan sonni qo’shib hisoblashga o’rgatish.
o’yin topshirig’i: doiralarni o’ngacha qo’shib borish, keyin ikkinchi qatorni doirachalar bilan to’latish. Muayyan miqdorda doirachalarni doskaga yozish va ularni tushuntira bilish.
Foydalaniladigan buyumlar: har bir o’quvchida rang-barang (qizil va ko’k) doirachalar va harf terish tasmasiga o’xshagan hisob jadvallari hamda doirachalar solingan konvertlar bo’lishi kerak.
o’qituvchi: — «Bolalar, hozir men misollar aytib, ularni doskaga yozaman. Sizlar esa o’z jadvallaringizga xuddi shunchadan doiracha qo’yib chiqasizlar»,— deydi-da, doskaga 5 + 5 ni yozib qo’yib: «5 tadan ko’k doiracha olib, ularni jadvalning yuqoridagi qatoriga ko’yinglar. Iroda, yana qancha ko’shishimiz kerak»—deydi. “5 ta!”— deb javob beradi Iroda. «To’g’ri,— deydi o’qituvchi,— 5 ta qizil doiracha olinglar va ularni ko’k doirachalar yoniga terib qo’yinglar. Ana endi hisoblanglar. Shunday qilib, yuqoridagi qatorda 10 ta (5 ta ko’k va 5 "ta qizil) doiracha bor. Endi esa stolda bironta ham doiracha qoldirmay, pastki qatorni to’lg’azinglar».
Bolalar berilgan topshiriqni bajarishadi.
o’qituvchi: «Ikkinchi qatorda nechta doiracha bor?» — deb so’raganida, bolalar: «Ikkinchi qatorda 10 ta — 5ta ko’k va 5 ta qizil doiracha bor»,—deb javob beradilar.
Yuqoridagi qatorda ham, pastdagi qatorda ham doirachalar soni 10 tadan bo’lishi kerakligini unutmanglar,—deydi o’qituvchi,—endi hamma doirachalarni yig’ishtirib, parta ustiga to’p-to’p qilib qo’yinglar. hozir diqqat bilan tinglab va kuzatib turinglar,—dedi, doskaga 5 + 7 ni yozadi. o’qituvchi gapirib turgan vaqtdayoq ko’pchilik bolalar 5 tadan qizil doirachani ajratib qo’yib, o’qituvchining gaplarini tinglab, harakatlarini kuzatib boradilar.
— To’g’ri qildingiz bolalar.— deydi o’qituvchi,— Endi 7 tadan ko’k doiracha olinglar va nariroqqa terib qo’yinglar.
Ba’zi bolalar barcha 7 ta doirachani yuqoridagi qatorga joylashtirmoqchi bo’lishadi, lekin doirachalar kavakchaga sig’maydi. Bunda ular kavakchaga 5 ta doirachani joylashtirib, ikkitasini qo’lda ushlab turadilar. Ammo ko’pchilik bolalar qo’llarida qolgan ikkita ko’k doirachani darhol pastki qatorga joylashtirishadi.
Bolalar topshiriqni 15 soniyada bajaradilar. So’ngra o’yin murakkablashdi
- Bolalar,- deydi o’qituvchi,- Endi men hech narsa demayman. Ovoz chiqarmasdan o’ynaymiz. Men doskaga misol yozaman, sizlar esa berilgan misol asosida doirachalarni ajratib borasiz.
o’qituvchi doskaga 20-13 ni yezadi. Nima qilish kerakligini deyarli hamma bolalar bildilar - ular avval 10 ta ko’k doiracha ajratdilar, keyin birinchi qatordan yana 3 ta doirachani olib qo’ydilar.
Navbatdagi misol: 7 + 12. Nima qilishni hamma biladi Tezda 7 ta qizil doirachani olib, unga 3 ta ko’k doirachani ko’shib qo’yadilar, ikkinchi qatorga esa 7 ta ko’k doiracha qo’yadilar, lekin bu bilan ham kovakcha to’lmaydi shunda unga yana 2 ta qizil doirachani qo’shib qo’yadilar. Bunday qiyin misol tez yechilganidan hamma xursand, o’qituvchi,— yana ham osonroq yo’l bilan yechish mumkin: 10 ta qizil tayoqchani bir tomonda qoldirib, ikkinchi tomonga esa 2 ta oq tayoqcha qo’yib, unga yana 7 ta oq tayoqchani qo’shib qo’yinglar.
Bolalar xuddi shunday qiladilar. So’ngra o’yin tezlashtiriladi. Bu o’yinda javob berish uchun birinchi bo’lib qo’l ko’targan o’quvchi g’olib chiqqan hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
