Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti termiz filiali

LEKSIK USLUBIYAT

1. Omonimlarning uslubiy xususiyatlari. Nutqda omonimlardan foydalangan holda turli so`z o`yinlari hosil qilinadi: Qo`lingdan kelgancha chiqar yaxshi ot, YAxshilik qil, bolam, yomonlikni ot, Nasihatim yod qilib ol, farzandim, YOlg`iz yursa chang chiqarmas yaxshi ot. Bu o`rinda ot omonim so`zlari turlicha ma’nolarni ifodalayapti. Omonim so`zlardan foydalangan holda so`z o`yinlarini yaratish tajnis (jinos) san’ati deyiladi. Badiiy adabiyotda shu badiiy san’at qo`llanib yaratilgan to`rt qator she’r esa tuyuq deb ataladi.

2.Sinonimlarning uslubiy xususiyatlari. Sinonimlarni qo`llashda hissiy-ta’siriy bo`yoq mavjudligi jihatidan farqlanadi: yuz, aft, bashara, bet, chehra, jamol, ruxsor, diydor sinonimik qatoridagi yuz so`zi ma’nosi betaraf so`z bo`lsa, bet, aft so`zlari salbiy bo`yoqqa ega, bashara so`zida esa salbiy bo`yoq yanada kuchli, turq so`zida bashara so`ziga nisbatan ham kuchliroqdir; chehra ijobiy bo`yoqqa ega, jamol so`zida bu bo`yoq yanada kuchli. SHuningdek, sinonimlarning ishlatilish doirasi chegaralangan yoki chegaralanmagan bo`lishi mumkin: keksa, qari, oqsoqol, nuroniy, mo`ysafid sinonimik qatoridagi qari so`zining ishlatilish doirasi keng, qolganlariniki esa chegaralangan. Sinonimlarni o`rinsiz ishlatish oqibatida turli uslubiy xatolar kelib chiqadi: Buldozer ko`chamizda yiqilay deb turgan devorlarni bir chekkaga surib yo`l ochar edi gapida yiqilay so`zi noo`rin qo`llangan, chunki bu so`z odamlarga nisbatan ishlatiladi; bu gapda devorga nisbatan qulamoq so`zi ishlatilishi kerak edi.