Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tarix fakulteti

 

2.  О‘zbekistonning  barqarorligi  va  havfsizligiga  raxna  soluvchi  tahdidlar  va 

ularning namoyon bо‘lish xususiyatlari.   

О‘zbekiston Respublikasi Prezidenti ma’naviyatga qarshi turli xurujlar haqida 

gapirar ekan, ta’kidlab о‘tadiki: “Bu haqda gapirganda, faqat bitta millat yoki xalq 

haqida  fikr  yuritish  masalani  о‘ta  tor  tushunish  bо‘lur  edi,  ya’ni,  bu  о‘rinda  sо‘z 

faqat  bizning  ma’naviyatimizga  qarshi  qaratilgan  tajovuzlar  haqida,  azaliy 

fazilatlarimiz,  milliy  qadriyatlarimizni  ana  shunday  hujumlardan  asrash 

xususidagina  borayotgani  yо‘q.  Muhim  ijtimoiy-siyosiy  ahamiyatga  ega  bо‘lgan 

ushbu  muammoni  keng  miqyosda,  dunyoning  barcha  mamlakatlari  va  xalqlari 

hayotiga  daxldor  masala  sifatida  о‘rganish,  tahlil  qilish  va  baholash  maqsadga 

muvofiqdir”.    Masalaga  bunday  keng  qamrovli  yondoshuv  kecha  yoki  bugun 

paydo  bо‘lgani  yо‘q.  Prezident  I.A.Karimovning  о‘zi  ham  eslab  о‘tganidek, 

bizning ulug‘ ajdodlarimiz barchasi “о‘z ijodi bilan nafaqat ikki daryo oralig‘idagi 

xalqlarni, balki butun bashariyat farzandlarini   doimo mehr-oqibatli, dо‘st-birodar 

bо‘lib yashashga” da’vat etib kelganlar.  

XX  asrda  dunyoda  g‘oyaviy  qarama-qarshiliklar  keskin  va  murakkab  tus 

olgan  davr  bо‘ldi.  XX  asr  sо‘ngida  ikki  qutbli  dunyoning  barham  topishi,  nisbiy 

muvozanatning  buzilishi  natijasida  jahondagi  mafkuraviy  manzaralar  tubdan 

о‘zgardi. Yurtboshimiz  Islom  Karimov ta’kidlaganidek,  «XX asr oxirida  dunyoda 

jо‘g‘rofiy-siyosiy  ahamiyati  va  kо‘lami  jihatidan  noyob  о‘zgarishlar  rо‘y 

bermoqda.  Bu  о‘zgarishlar  betakror.  Ular  nafaqat  mamlakatlar  о‘rtasidagi  о‘zaro 

munosabatlarda  vujudga  kelgan  qarashlar  va  ularning  mexanizmlarini  chuqur 

о‘ylab  kо‘rishni,  balki  kо‘p  jihatdan  qayta  baholashni  ham  talab  qiladi.  «Sovuq 

urush»  davrida  xalqaro  munosabatlarga  asos  bо‘lgan  kо‘p  qoidalar,  tamoyillar  va 

g‘oyalarni  tubdan  qayta  kо‘rib  chiqish  talab  qilinmoqda.  Butun  dunyo  yaxlit  va 

bir-biriga  bog‘liq  tizim  bо‘lib  bormoqda,  unda  о‘zi  -  о‘zidan  qanoatlanishga  va 

mahdudlikka  о‘rin  yо‘q.  Bu  hol  hozirgi  xalqaro  munosabatlarni  shakllantirganda, 

xalqaro tuzilmalar bilan о‘zaro aloqalarda va  ularning  faoliyatida  ishtirok etganda 

mutlaqo yangicha yondashuvlarni ishlab chiqishni zarur qilib qо‘ymoqda»

1

. 

Insoniyat  tarixi  –  XXI  asrga  qadam  qо‘ydi.  Mantiqan  insoniyat  о‘tmishdan 

tegishli  saboqlar  chiqarishi  va  XXI  asrda  tarix  varaqlariga  xijolatlik  bilan 

bitiladigan  voqea-hodisalarning  sodir  bо‘lishiga  yо‘l  qо‘ymasligi  kerak  edi. 

Qashshoqlik, ekologik muammolar, zaxiralar taqchiligi, ommaviy kasalliklar, diniy 

aqidaparastlik  va  terrorizm  XX  asrdan  XXI  asrga  meros  bо‘lib  о‘tdi.  Xavf-

xatarlarga  jiddiy  razm  soladigan  bо‘lsak,  mustamlakachilik  siyosati,  birovlarni 

qaram  qilish  siyosati  yangi  asrda  yо‘qolmaganini,  balki  о‘zining  shaklu 

shamoyilini о‘zgartirganini tushunib yetamiz

2

. Darhaqiqat, «Millat bor ekan, milliy 

davlat bor ekan,  uning  mustaqilligi  va erkinligiga, an’ana  va  urf-odatlariga tahdid 

soladigan,  uni  о‘z  ta’siriga  olish,  uning  ustidan  hukmronlik  qilish,  uning 

boyliklaridan  о‘z  manfaati  yо‘lida  foydalanishga  qaratilgan  intilish  va  harakatlar 

doimiy xavf sifatida saqlanib qolishi muqarrar»

1

.  

Aslida, suverenitet davlat miqyosida oliy hokimiyatga egalikni, tashqi va ichki 

siyosatni olib borishdagi tо‘la mustaqillikni anglatadi. Aynan suverenitet muayyan 

davlat  mustaqilligining  birlamchi  sharti  va  belgisidir.  Bu  esa  suverenitetning 

                                                             

1

  Karimov I.A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yо‘lida. T.: 6. - T.: «О‘zbekiston», 1998, 240-

241 - betlar.  

2

 AbbosxO‘jayev, Umarova N., QO‘chqorov R. Mafkura poligonlaridagi olishuv. – Toshkent, 

«Akademiya», 2007. 14-15-betlar. 

1

 Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. – Toshkent, «O‘zbekiston», 2000, 3-bet. 

qisman  yoki  cheklangan  shaklda  mavjud  bо‘la  olmasligini  anglatadi.  Chunki 

suverenitet  davlatning  boshqa  davlatlarga  tobe  bо‘lmay,  qaram  bо‘lmay 

yashashini,  о‘zga  kuchlar  tomonidan  boshqarilmay,  birovlarning  irodasiga 

bо‘ysunmay,  mustaqil  hayot  kechirishini  nazarda  tutadi.  Muhimi,  davlat 

suverenitetining  о‘rnatilishi  mamlakatlar  о‘rtasida  tenglik  qaror  topishini  shartlab 

qо‘yadi  hamda  mutelik,  о‘zgalar  hisobiga  yashash,  turli  kamsitishlar,  ortiqcha 

ta’zim-tavozega  yо‘l  qо‘ymaydi.  Davlat  suvereniteti  mustamlakachilikning  har 

qanday  shaklini,  uning  kamsituvchi  tabiatini,  u  taqozo  etadigan  zо‘ravonliklarni 

inkor etadi

2

. 

О‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  Islom  Karimov  tomonidan  e’tirof 

etilganidek,  «О‘zbekistonni  olib  borayotgan  mustaqil  siyosatdan  qaytarish, 

kimgadir qaram  qilish  maqsadida chetdan  turib  ichki  ishlarimizga aralashish, turli 

niqblar ostida bizga qarshi tazyiq va zо‘ravonlik о‘tkazish siyosatini mutlaqo qabul 

qilmaymiz»

2

. 

Taassuf  bilan  tan  olish  kerak,  diniy  aqidaparastlik  va  terrorizm, 

«demokratiyani  olg‘a  siljitish»ga  urinishlar,  axborot  xurujlari,  g‘arbona  turmush 

tarzini  tiqishtirish,  ma’naviy  qashshoqlashtirish  harakatlari,  buyuk  davlatchilik 

tafakkuri  va  imperiyacha  fikrlash  xurujlari  davlatimiz  suverenitetiga  jiddiy  xavf 

tug‘dirmoqda.  Dunyoga  hukmronlik  qilishning  eng  oson  va  qisqa  yо‘llarini 

izlayotgan  kuchlar  tinchlikni  oliy  ne’mat  deb  biladigan,  saxiy  zamini  tabiiy 

boyliklarga tо‘la,  xalqi soddadil  va  mehnatkash О‘zbekistonni  о‘z ta’sir doirasiga 

olishga  intilayotganligini  payqamaslik  mumkin  emas.  Shuning  uchun  ham 

mustaqillikni asrab-avaylash, himya qili shva mustahkamlash О‘zbekistonda davlat 

siyosatining ustuvor vazifasi etib belgilangan.  

Davlatlar  suverenitetini  kemiruvchi  xavf-xatarlarga  yuzaki  qarash,  ularni 

tahdid  manbai  sifatida  e’tirof  etmaslik  insoniyat  boshiga  yana  kо‘plab  kulfatlar 

solishi  muqarrar.  Shu  bois,  bugungi  kunda  suverenitetimizga  tahdid  solayotgan 

                                                             

2

 AbbosxO‘jayev, Umarova N., QO‘chqorov R. Mafkura poligonlaridagi olishuv. – Toshkent, 

«Akademiya», 2007. 16-bet. 

2

 Karimov I.A. Inson, uning huquq va erkinliklari hamda manfaatlari – eng oliy qadriyat.//Xalq 

sO‘zi, 2005 yil 8 dekabr. 

bunday hodisalarning mafkuraviy poydevorini hosil qiluvchi vayronkor g‘oyalarni 

fosh etish birlamchi vazifaga aylanadi.  

Hozirgi  voqelikda  milliy  istiqlol  g‘oyasi  va  yot  mafkuralar  orasidagi 

munosabatlar  mafkuraviy  kurash,  mafkuraviy  qarshi  turish,  psixologik  urush 

shakllarida  kechmoqda.  Yot  mafkuralar  mafkuraviy  kurashlarning  ming  yillik 

uslublarini,  shuningdek,  zamonaviylashtirilgan  uslublari:  axborot  maydonini 

egallab  olish;  mafkuraviy  diversiya,  siyosiy  indoktrinatsiya,  mafkuraviy 

infiltratsiya,  dezoriyentatsiya,  mafkuraviy  qо‘poruvchilik  harakatlarini  qо‘llash 

orqali  xalqimizda  О‘zbekistonning  buyuk  kelajagiga  ishonchsizlik  uyg‘otishga, 

davlat siyosatini obrо‘sizlantirishga, odamlarning о‘zini Vatan, millat himoyasidan 

chetga tortishga, loqaydlikka erishishga intiladilar. 

Bu  harakatlar  mohiyati  haqida  Prezident  Islom  Karimov  «Insoniyat  tarixida 

diniy  ongning  ajralmas  qismi  bо‘lgan  odamlardagi  e’tiqoddan  faqat  bunyodkor 

kuch  sifatida  emas,  balki,  buzg‘unchi  kuch,  hatto,  fanatizm  (о‘ta  ketgan 

mutaassiblik)  sifatida  foydalanilganligini  kо‘rsatuvchi  misollar  kо‘p.  Aynan 

fanatizm  illatiga  yо‘liqqan  odamlar  yoki  ularning  guruhlari  jamiyatda  beqarorlik 

tо‘lqinini keltirib chiqarishga qodir bо‘ladilar»

1

, - deya alohida ta’kidlaydi. 

Shuningdek,  О‘zbekistonning  Markaziy  Osiyodagi  о‘rnini  hisobga  olib,  ular 

diniy oqimlar О‘zbekistonda rivojlantirilsa, buning ta’siri tezda Markaziy Osiyoga 

yoyilishiga  umid  qiladilar.  Chunki  diniy  allomalari  ayni  Movarounnahrdan 

chiqqanligi bu о‘lka xalqi milliy xarakteri, ma’naviyatining shakllanishiga sezilarli 

hissasini  qо‘shganligini  biladilar.  Shu  asosda  ular  diniy  niqob  ostida  yoshlarning 

mafkuraviy  immunitetini  susaytirib,  ularga  davlatimizning  demokratik  siyosati 

tamoyillarini  qoralab,  davlat  va  xalq  о‘rtasida  ziddiyat  keltirib  chiqarishga  umid 

qiladilar.  Boshqacha  qilib  aytganda,  yoshlarning  mafkuraviy  immunitetini 

susaytirish,  yengish  va  о‘zlarining  soxta  g‘oyalarini  singdirishni  birinchi  vazifa 

qilib oldilar. 

                                                             

1

 Karimov I.A. O‘zbekiston XXI asr bO‘sag‘asida: Xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va 

taraqqiyot kafolatlari. –T.: O‘zbekiston, 1997. 326 b. 37-b. 

 Yoshlarni  g‘oyaviy  ta’sir  kо‘rsatish  yо‘li  bilan  о‘z  saflariga  tortish  masalasi 

vahhobiylar  harakatida  hamma  vaqt  ham  asosiy  о‘rin  olib  keldi.  Ularning 

qarashlariga  kо‘ra,  yoshlarning  bir  marta  о‘qigan  namozi  keksalarning  yetmish 

marta о‘qigan namozidan foydaliroqdir.  Islom esa о‘z mohiyati jihatidan ijtimoiy 

hayotning  ma’naviy  asosi  bо‘lganligi  sababli,  yoshlar  turli  ijtimoiy-siyosiy 

g‘oyalar va da’vatlarning, fan va texnika taraqqiyotining ta’siriga berilishi mumkin 

emas.  

XXI  asrda  ham  g‘oyaviy  tortishuvlar  tо‘xtamayapti.  Shu  bois   xalqimizning 

ertangi  mafkuraviy birligini ta’minlash g‘oyaviy tarbiyaning izchil, doimiy asosga 

qо‘yilishini taqozo etdi. 

Xulosa sifatida shuni ta’kidlash lozim: 

1. 

Har  qanday  jamiyat  bunday  makkor  tahdidlarni  yengishi  uchun   о‘zida 

ogohlik,  mafkuraviy  xavfsizlik,  tо‘kislik,  jangovarlik,  safarbarlik,  umummilliy 

birlik kabi ijtimoiy sifatlarga ega bо‘lishi kerak.  

2. 

Diniy  aqidaparastlik  va  boshqa  yot  mafkuralar eng  avvalo yoshlarning  ayrim 

qismining g‘oyaviy-siyosiy tajribasizligiga tayanadi.  

3. 

Qarshi  targ‘ibot  samaradorligining  zaruriy  tamoyillaridan  biri  -  uning 

tezkorligida  bо‘lib,  unda  muayyan  mintaqaviy  sharoitlarni,  kishilarning  yosh 

xususiyatlarini,  oliy  о‘quv  yurtining  u  yoki  bu  muddatda  hal  qila  olishi  mumkin 

bо‘lgan mafkuraviy imkoniyatlarini hisobga olish kо‘zda tutiladi. 

4. 

Shaxsning mamlakat ichkarisida va tashqarisida sodir bо‘layotgan voqealarni 

mustaqil tahlil qila olishi, mafkuraviy immunitetni mustahkamlaydi. 

 

 

 

 

 

 

 

II-BOB.  GLOBALLASHUV  SHAROITIDA  INSON  MA’NAVIYATIGA 

TAXDIDLAR 

VA 

UNGA 

QARSHI 

KURASHDA 

MAFKURAVIY 

IMMUNITET. 

 

1.  Fikrga  qarshi  fikr,  g‘oyaga  qarshi  g‘oya,  jaholatga  qarshi  ma’rifat  bilan 

kurashish  zaruriyati. 

Ma’naviy  tahdidlarni  bartaraf  qilib  borishga  doir  bir  qator  qarashlar  mavjud. 

Ularni  bartaraf  qilish  muammosi  Prezidentimiz  Islom  Karimovning  diqqat-

e’tiborida  bо‘lib  kelmoqda.  Yurtboshimizning  konsepsiyasiga  kо‘ra,  ma’naviy 

tahdidlarni  fikrga  qarshi  fikr,  g‘oyaga  qarshi  g‘oya  va  jaholatga  qarshi  ma’rifat 

bilan  bartaraf  qilish  mumkin.  Bular  muhim  qarash  bо‘lib,  hozirgi  ma’naviy-

mafkuraviy  faoliyatimizda  metodologiya  vazifasini  о‘tamoqda.  Xо‘sh,  fikrga 

qarshi fikr bilan qanday kurash olib bormoq kerak, degan savol tug‘iladi. 

Avvalo,  har  bir  kishida  mustaqil  fikrlash  imkon  qadar  kengroq 

dunyoqarashni  shakllantirish  kerak.  Buning  uchun  uning  bilim  va  ma’lumot 

darajasini  oshirish  muhim  ahamiyatga  ega.  «Ma’lumki,  har  qanday  kasallikning 

oldini olish uchun, avvalo, kishi organizmida unga qarshi immunitet hosil qilinadi. 

Biz  fazandlarimizni  ona Vatanga  muhabbat, boy tariximizga, ota-bobolarimizning 

muqaddas  diniga  sadoqat  ruhida  tarbiyalash  uchun,  ta’bir  joiz  bо‘lsa,  avvalo 

ularning  qalbi  va  ongida  ma’fkuraviy  immunitetni  kuchaytirishimiz  zarur.  Toki, 

yoshlarimiz  milliy  о‘zligini,  shu  bilan  birga,  dunyoni  chuqur  anglaydigan,  zamon 

bilan  barobar  qadam  tashlaydigan  insonlar  bо‘lib  yetishsin.  Ana  shunda  johil 

aqidaparastlarning  “da’vati”  ham,  axloq-odob  tushunchalarini  rad  etadigan,  biz 

uchun mutlaqo begona g‘oyalar ham, ularga о‘z ta’sirini о‘tkaza olmaydi»

9

. 

Insonda  mafkuraviy  immunitetni  shakllantirib  borish  zarur,  bu  birinchidan. 

Mafkuraviy immunitet shaxs ijtimoiy guruh, millat, jamiyatni turli zararli g‘oyalar 

ta’siridan  himoya  qilishga  hizmat  qiladigan  g‘oyaviy-nazariy  qarashlar  va 

                                                             

9

 Irgashev I. Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. T.2005. 165-b 

qadriyatlar  tizimidir

10

.  Demak,  insonda  birinchidan,  mafkuraviy  immunitetni 

shakllantirib  borish  lozim.  Ikkinchidan,  u  har  bir  avlod  uchun  о‘ziga  xos 

xususiyatga  ega.  Uchinchidan,  immunitet  tizimi  shakllangandagina  jamiyatda 

mafkuraviy daxlsizlikni ta’minlash mumkin. 

“Avesto”da:  “Bilim  –  kо‘zning  chirog‘i”  deb  uqtirilgan.  Buning  ma’nosi 

shuki,  faqat  bilim  vositasida  inson  mustaqil  fikr  va  dunyoqarashga  ega  bо‘lishi 

mumkin.  Shu  ma’noda  mustaqil  fikrga  va  dunyoqarashga  ega  odam  bir  yoqlama 

g‘arazli va zararli fikrlarni farqlay oladi. Bu “Fikrga qarshi faqat fikr tamoyilining 

mazmunidir. Prezidentimiz ta’kidlaganidek, «har bir inson hayotida g‘oyat muhim 

ahamiyatga  ega  bо‘lgan  ana  shunday  fikrlarni  unib-о‘sib  kelayotgan  yoshlarning 

ongiga  singdirish  ularni  hayot  sinovlariga  bardoshli  etib  tayyorlash  bizning  ota-

ona,  ustoz-murabbiy,  rahbar-rahnamo  sifatida,  shu  muqaddas  yurt  fuqarosi 

sifatidagi muqaddas burchimizdir»

11

. 

Mafkuraviy  profilaktika  –  ijtimoiy  institutlar  tomonidan  amalga 

oshiriladigan  turli  shakllardagi  g‘oyaviy-tarbiyaviy,  ma’naviy-mafkuraviy  ishlar 

majmui  bо‘lib,  butun  g‘oyaviy  tarbiya  tizimini  qamrab  oladi

12

.  Mafkuraviy 

profilaktika g‘oyaviy bо‘shliqni bartaraf etish biror-bir hudud, qatlam, guruhni yot 

va  zararli  g‘oyalar  ta’siridan  xalos  qilish  maqsadida  amalga  oshiriladi.  Bunda 

g‘oyaviy  ta’sirning  xilma-xil  usuli  va  yо‘llaridan  foydalaniladi,  turli  vositalar 

qо‘llaniladi.  

   Yosh  avlodimizni  turli  ma’naviy  tajovuzlardan  himoya  qilish  haqida 

gapirganda,  nafaqat  xalqimizni  ulug‘laydigan  buyuk  xususiyatlar,  ayni  paytda 

uning  rivojlanishiga  salbiy  ta’sir  kо‘rsatgan,  eski  zamonlardan  qolib  ketayotgan 

noma’qul odatlar haqida ham ochiq sо‘z yuritishimiz zarur. 

   Mafkuraviy  tahdid  –  ijtimoiy-siyosiy  harakat,  oqim  yoki  siyosiy  kuch  о‘z 

manfaatini  ifodalovchi  mafkurasini  qо‘rqituv,  zо‘rlik  yо‘li  bilan  boshqalarga 

                                                             

10

 Quronov M. Ma’naviyat va yangilanayotgan jamiyat. Mafkuraviy tahdid va yoshlar tarbiyasi.  

– T., “Akademiya”, 2008, 11-bet. 

11

 Karimov I. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. 94-b 

12

 Ma’naviyat: asosiy tushunchalar izohli lug’ati. –T.: G’afur G’ulom nomidagi nashriyot-matbaa 

ijodiy uyi, 2009. 296-b 

tiqishtirish

13

.  Prezidentimiz  Islom  Karimov  ta’kidlaganidek,  dunyoning  ayrim 

hududlarida  ana  shunday  harakatlar  natijasida  ma’naviy  yо‘qotishlar  yuz 

berayotgani, millatning asosiy qadriyatlari, milliy tafakkuri va turmush tarzi izdan 

chiqayotgani,  axloq-odob,  oila  va  jamiyat  hayoti  ongli  yashash  tarzi  jiddiy  xavf 

ostida  qolayotganini  kuzatish  mumkin.  Mamlakatda  insonparvar,  demokratik 

jamiyat  qurilayotgan  hozirgi  sharoitda  fuqarolar  ongi  va  faoliyatiga  siyosiy 

ekstremizm, diniy fundamentalizm, etnik va millatlararo ziddiyatlar, korrupsiya va 

jinoyatchilik,  mahalliychilik  va  urg‘u-aymoqchilik,  ekologik  muammolar, 

“ommaviy madaniyat” tajovuzi va hokazolar mafkuraviy tahdid shaklida namoyon 

bо‘layotir.  Ayniqsa  о‘rta  asr  xalifaligini  qayta  о‘rnatish  g‘oyasi  hamda  xalqaro 

terrorchilik 

va 

diniy 

ekstremizm 

markazlari 

orqali 

moddiy-g‘oyaviy 

ta’minlanayotgan  aqidaparastlar  mafkurasi  bugun  mintaqamizdagi  tinchlik  va 

barqarorlik uchun katta xavf bо‘lib turibdi. 

   О‘ziga  xos  ma’naviy  tahdidlardan  yana  biri  «ommaviy  madaniyat»  hodisasi 

hisoblanadi.  «Ommaviy  madaniyat»  –  bir  guruh  shaxslar  tomonidan  о‘ylab 

topilgan  va  ongli  ravishda  targ‘ib  qilinadigan,  biror  millat  madaniyatiga  daxli 

bо‘lmagan  g‘oyalar,  odamlar  va  udumlar  yig‘indisidan  iboratdir.  Prezident  Islom 

Karimov  “Yuksak  ma’naviyat  –  yengilmas  kuch”  kitobida  haqiqat  va  xolislikdan 

yiroq  bо‘lgan,  faqat  g‘arazli  siyosiy  manfaatlarni  kо‘zlaydigan  bunday  qarashlar 

hech  kimga  naf  keltirmasligi  va  hech  kimning  obrо‘siga  obrо‘  qо‘shmasligini 

ta’kidlab  о‘tar  ekan,  bu  haqda  shunday  degan  edi:  “Kommunistik  mafkura  va 

uning  axloq  normalaridan  voz  kechilganidan  sо‘ng  jamiyatda  paydo  bо‘lgan 

g‘oyaviy  bо‘shliqdan  foydalanib,  chetdan  biz  uchun  mutlaqo  yot  bо‘lgan, 

ma’naviy  va  axloqiy  tubanlik  illatlarini  о‘z  ichiga  olgan    “ommaviy  madaniyat” 

yopirilib kirib kelishi mumkinligini unutmaslik kerak. 

Yot g‘oyaga qarshi biz о‘z olijanob g‘oyamizda maktablarimizda, akademik 

litseylar,  kasb-hunar  kollejlarida,  oliy  о‘quv  yurtlarida,  jamiyatimizning  barcha 

qatlamlarida  bizga  mutlaqo  begona  bо‘lgan  zararli  intilishlarga,  xuruj  va 

                                                             

13

 Ma’naviyat: asosiy tushunchalar izohli lug’ati. –T.: G’afur G’ulom nomidagi nashriyot-matbaa 

ijodiy uyi, 2009. 297-b 

harakatlarga  qarshi  chiqishimiz  lozim.  Bunda  eng  muhim  masalalardan  biri 

odamlar erkin fikrlarini aytishga о‘rganishlari kerak. Biror shaxs insonda ezgulikka 

nisbatan  yovuzlikning  ustuvor  bо‘lishini  isbotlab  bergan  emas.  Aksincha, 

insonning  beg‘ubor  bolalik  davri  uning  ongida  ezgulik  tuyg‘usini  shakllantiradi. 

Shu  ma’noda  inson  ongi  yovuz  va  johil  g‘oyalardan  himoya  qilinishi  kerak. 

Himoya tizimida bu ish milliy g‘oya asosida inson ongida ezgulik, adolat, haqiqat 

va  mas’uliyat  g‘oyalarini  shakllantirish  bilan  uni  yovuzlik,  jaholat,  nodonlik  va 

befarqlik  kabi  illatlardan  himoya  qilish  mumkin.  Milliy  g‘oyaga  ega  inson  yovuz 

g‘oyalarni  farqlay  oladi,  bu  “G‘oyaga  qarshi  faqat  g‘oya”tamoyilining 

mazmunidir.  Zero,  milliy  mafkuramizning  maqsad  va  vazifalari  quydagilar  bilan 

belgilangan: 

1. Odamlarni muayyan g‘oyaga ishontirish. 

2. Shu g‘oya atrofida uyushtirish. 

3. G‘oyani amalga oshirish uchun safarbar etish. 

4. Kishilarni ma’naviy-ruhiy jihatdan rag‘batlantirish. 

5. G‘oyaviy tarbiyalash. 

6. G‘oyaviy immunitetni shakllantirish. 

7. Harakat dasturlari bilan bog‘liq. 

G‘oyaga qarshi faqat g‘oya, fikrga qarshi fikr, jaholatga qarshi ma’rifat bilan 

kurashga  intilish  hissi  inson  qalbida  e’tiqod,  odam  qalbidagi  dunyoqarash  о‘z-

о‘zini himoya qila olish qobiliyatidan dalolat beradi. Bunday kurash usuli, ayniqsa 

bugungi  kunda,  insoniyat  taraqqiyot  borasida  juda  ilgarilab  ketgan  XXI  asrda 

g‘oyat  muhim  ahamiyat  kasb  etmoqda.Chunki  eng  kuchli  qirg‘in  qurollari  ishlab 

chiqilgach,  sayyoramizni  bir  necha  marta  yо‘q  qilib  yuborishga  qodir  bо‘lgan 

yadroviy  bombalar  zaxirasi  tо‘planib  qolgan  paytda  zо‘ravonlik  va  jaholatga  yо‘l 

qо‘yib  bо‘lmaydi.  Shu  boisdan  ham  mafkuraviy  immunitetni  shakllantirish 

hususiyatlari  ogohlik,  fikrga  qarshi  fikr,  g‘oyaga  qarshi  g‘oya,  jaholatga  qarshi 

ma’rifat  bilan  kurasha  olish  kо‘nikmalaridir.  Har  qanday  kasallikning  oldini  olish 

uchun,  avvalo,  kishi  organizmida  unga  qarshi  immunitet  hosil  qilinadi.  Biz  ham 

farzandlarimiz  qalbida  ona-Vatanga,  boy  tariximizga,  ota-bobolarimizning  

muqaddas  diniga  sog‘lom  munosabatni  qaror  toptirishimiz,  ta’bir  joiz  bо‘lsa, 

ularning mafkuraviy immunitetini kuchaytirishimiz zarur. 

Ma’rifat  vositasida  kurashish  deb,  biron  bir  xavfning  mohiyatini  chuqur 

anglab,  unga  qarshi  bilim  bilan  ongli  ravishda  kurashishga  aytiladi.  Prezidentimiz 

Islom  Karimov  ma’naviy  tahdidlarni  asosli  fikr,  g‘oya  va  ma’rifat  bilan  bartaraf 

etish  masalasini  ilgari  surdi.  Bu  muhim  va  ahamiyatli  konsepsiyadir.  Chunki  fikr, 

g‘oya  va  ma’rifat  har  qanday  shaxsni,  jamiyatni  himoya  qila  oladi.  Shu  sababli 

Prezidentimiz ma’naviy qadriyatlar masalasiga alohida diqqat qaratadi. Unga kо‘ra, 

ma’naviy  qadriyatlarga  tayanib  milliy  о‘zlikni  saqlab  qolish  mumkin.  Negaki, 

biron-bir  jamiyat  ma’naviy  imkoniyatlarni,  odamlar  ongida  ma’naviy  va  axloqiy 

qoidalarni rivojlantirmay hamda mustahkamlamay turib, о‘z istiqbolini tasavvur eta 

olmaydi. 

Ma’naviyat 

nafaqat 

xalqimizning 

kо‘pmingyillik 

tarixi, 

ijtimoiy 

taraqqiyotning barcha jabhalariga bevosita ta’sir kо‘rsatgan, ayni chog‘da xalqimiz 

mentaliteti  ham  ma’naviy  qadriyatlar  asosida  shakllangan  va  Sharq  sivilizatsiyasi 

bevosita ma’naviyat, ilm-fan, axloq, ruhiy poklik asosida yuzaga kelgan. Xuddi shu 

jihatdan  ham  Sharq  insoniyat  taraqqiyotiga,  jahon  sivilizatsiyasiga  о‘ziga  xos 

madaniyat va ma’rifat olib kirgan. 

Ma’naviyat о‘z navbatida jamiyatning ham umumiy manzarasiga, ham har bir 

shaxs  intellektual-ruhiy  qiyofasiga  mutanosib  ta’sir  kо‘rsatadi.  Fuqarolarning 

ma’naviy-ma’rifiy  darajasi  esa,  о‘z  navbatida,  jamiyatning  umumiy  holatini 

о‘zgartiradi.  Yangilangan  axloqiy  yetuklik  va  ijtimoiy  ong  jamiyat  taraqqiyotini 

belgilaydi va yalpi taraqqiyotning yangidan-yangi imkoniyatlarini vujudga keltiradi. 

“Ma’naviyat  –  insonni  ruhan  poklanish,  qalban  ulg‘ayishga  chorlaydigan, 

odamning  ichki  dunyosi,  irodasini  baquvvat,  iymon-e’tiqodini  butun  qiladigan, 

vijdonini uyg‘otadigan beqiyos kuch, uning barcha qarashlarining mezonidir”

14

. 

Albatta  bunday  omildan  barqarorlikni  ta’minlashda  о‘rinli  foydalanish  talab 

etiladi. Bu esa о‘z navbatida ta’lim-tarbiya tizimi oldiga qator vazifalarni qо‘yadi: 

                                                             

14

 Karimov I. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. 24-b 

 

Birinchidan, 

о‘quvchi-yoshlarda 

vatanparvarlik, 

daxldorlik, 

vijdon 

uyg‘oqligi,  fidoyilik,  el-yurtga  sodiqlik,  davlat  siyosatiga  xayrixohlik  kabi 

fazilatlarni tarbiyalashga alohida e’tiborni kuchaytirish zarur. 

Ikkinchidan,  о‘quvchi  –yoshlarda  ozd  shaxs  va  erkin  fuqaroning  asosiy 

jihatlarini  tarbiyalash  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Ular  atrofda  bо‘layotgan  turli 

voqealarga,  g‘oyaviy  ta’sirlarga  nisbatan  о‘z  mustaqil  fikrini  bildirpa  olishlari 

lozim.  Ular  mafkuraviy  xurujlarning  ta’siriga,  sirtmog‘iga  tushub  qolmasliklarini 

ta’minlash davr talabidir. 

Uchinchidan,  ma’naviyatning  inson  va  jamiyat  hayotidagi  о‘rni  beqiyos. 

Chunki odamning kundalik hayotiy faoliyatining moddiy va ma’naviy asoslari bir-

biriga  uyg‘unlashib  borishiga  erishish  talab  etiladi.  Bozor  munosabatlariga  о‘tish 

davrida jamiyat a’zolarining о‘z salohiyati va iste’dodini rо‘yobga chiqarish uchun 

ularga birinchi galda teng imkoniyat va erkinlik muhiti, ham qonuniy, ham amaliy 

shart-sharoitlar yaratib berdik. 

   Tо‘rtinchidan,  istiqlol  tufayli  о‘nglanish,  iqtisodiy  tiklanish,  iqtisodiy 

rivojlanish  jarayonlari:  ma’naviy  poklanish,  ma’naviy  yuksalish  harakatlari  bilan 

uyg‘un rivojlanib borishini ta’minlashga keng e’tibor qaratish lozim.