Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti

I. Elektrofil birikish reaksiyalari A_E.

Alkinlar elektrofil birikish reaksiyalariga alkenlarga nisbatan sustroq kirishadi. (elektrofil reagentlar – gologenlar, og’ir metallar, kuchli kislotalar). Bunday reaksiyalarga atsetilen gomologlari atsetilenga nisbatan osonroq yoki aktivroq kirishadi. Chunki alkil guruh +δ – effekt tufayli – C ≡ C – bog’ning elektron bulut zichligini oshiradi. Ya’ni molekulaning elektronodonorlik xususiyati ortadi.

1. Galogenlash. Alkinlar ham oddiy sharoitda bromli suvni rangsizlantiradi. Bunda bromli suvdagi bromni uch bog’ga birikishi (trans birikish) sodir bo’ladi.

ham sis ham trans isomer hosil bo’lishi mumkin.

Bu reaksiya alkenlardagiga nisbatan sekinroq boradi va A_E tipida boradi.

Bu reaksiya erkin radikal mexanizmda ham borishi mumkin.

2. Gidrogenlanish reaksiyasi (H-elektrofillar bilan reaksiyalari)

Alkil atsetilenlar H-elektrofillar bilan tezroq Markovnikov qoidasiga binoan reaksiyaga kirishadi. (trans birikish sodir bo’ladi)

Mexanizm. Reaksiya bir valentli mis tuzlari ishtirokida tezlashadi.