Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti "kimyo" kafedrasi

2.2.Polisaxaridlar : Kraxmal va selluloz

Barcha polisaxaridlar glikozid tipida tuzilgan bo‘lib, ularni monosaxaridlarning ikki va undan ortiq molekulasidan bir yoki necha molekula suv tortib olinishi natijasida hosil bo‘ladigan oddiy uglevodlar angidiridi deb qarash mumkin. SHakarga o‘xshamagan murakkab uglevodlar yoki yuqori polisaxaridlar kimyoviy tuzilishi jixatidan polyuglikozidlar deb qaraladi. Yuqori polisaxaridlar ikkita katta guruhga bo‘linadi.

Gomopolisaxalar va geteropolisaxaridlar. Gomopolisaxaridlar bir xil monosaxaridlar qoldiqlaridan tashkil topgan ularga kraxmal, glikogen, sellyuloza va dekstranlar kiradi.

Geteropolisaxaridlar har xil monosaxaridlar yoki ularning hosilalaridan tashkil topgan. Geteropolisaxaridlarga ko‘pchilik hayvonlar va bakteriyalardan olinadigan polisaxaridlar kiradi, ular nisbatan kam o‘rganilgan, biroq ular organizmda muhim biologik ro‛l o‘ynaydi. Geteropolisaxaridlar organizmda oqsillar bilan bog‘lanib, murakkab komplekslar hosil qiladi. Polisaxaridlar o ‘ziga xos xossalarga ega bo’lib , mono- va oligasaxaridlarning xossalaridan farq qiladi. Ularning ko‘pchiligi suvda erimaydi, ba’zilari issiq suvda bo‘kib kolloid eritmalar hosil qiladi. Ular shirin ta’mga ega bo‘lmagan amorf moddalardir. Ularning molekular massasi 20000 — 1000000 oralig‛ida. Quyida biz polisaxaridlarning eng asosiy vakillari bilan tanishib chiqamiz.

Kraxmal. Kraxmal, shuningdek, selluloza (keyinroqqa qarang) uglevodlarning uchinchi gruppasiga — polisaxaridlarga kiradi. Bu moddaning molekular massasi aniq topilmagan, lekin uning juda kattaligi ma’lum va har xil namunalarida turlicha bo‘lishi (1000000 gacha) mumkin. Shu sababli boshqa polisaxaridlar singari kraxmalning formulasi (C6H10O5 )n tarzida ifodalanadi. Har qaysi polisaxarid uchun n ning qiymati turlicha bo‘ladi. Kraxmalning gidrolizi natijasida faqat glukoza hosil bo‘lgani uchun bu zvenolar glukoza molekulasi qoldiqlari degan xulosaga kelish mumkin.