Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti pedagogika fakulteti

Tayanch iboralar: BSF, geminarez, giparkinez, gemiplegiya, diplegiya, dispraksiY.dizartriya, psevdobulbar dizartriya,teskari yozuv, patogenez, alaliY.

Bosh miyasi serebral falajlangan bolalarda nutq buzilishlari.

Bu buzilishlarda kо‘pincha tez - tez uchrab turadigan dizartriyadir. Diagnostika va korreksiyalashda qiyinchilik tug‘diradigani alaliya hisoblanadi. Chunki nutqning yо‘qligi bolalarda fikr yuritish faoliyatini rivojlanmasligiga olib keladi. Alaliyada bosh miyaning nutq zonalarini loqal shikastlanishi spetsefik nevrologik simptomlar bilan birgalikda kuzatiladi. Bu elektroensofalografik tekshirish-larda tasdiqlanadi.

Bu bolalardagi motor alaliyani maxsus о‘qtishlarsiz bartaraf etib bо‘lmaydi.Serebral falajlangan bolalarda alaliya 3-5% tashkil etadi. Alaliyani patogenezi ikkita faktor bilan bog‘liq.

1.Nutq mezxinizmlarin shikastlanishi zkzogen ta’sirlar ostida kelib chiqadi, shu bilan bir qatorda bu serebral falajni ham keltirib chiqaradi (homilalik va tug‘uruk davrdagi travmalar, gipoksik faktorlar, perinatal ensisfalit).

2.Nutq mexanizmlarini shakllanmaganligi natijisida
harakatli-kinestik deprivatsiya yoki nutqning pereferik
tо‘zulishining patagogik afferentatsiyasi ya’ni nutq
motorikasini shikastlanishi (natijasida) va eshituv -
kinestik integratsiyani shakllanmaganligi natijasida, bosh
miya perkbral falaji bilan kasallangan bolalarda etishini
qobiliyatining bо‘zulishiga olib kelinadi.

Bolalar serebral falajida miyani turli zararlanishi, uning yetilishi faoliyatdagi kamchiliklar bilan bir qatorda bolalarda disgrafiya va disleksiyaning hamma ma’lum shakllari kuzatilishi mumkin. Bu mexanizmlarni buzilishida analizatorlarning yetarli darajada ishlamasligi muhim rol о‘ynaydi. Bu bolalarda yozma nutqni buzilishi ulardagi kо‘ruv taassurotini va tasavvurlarini yetarli emasligi va optik-fazoviy gnozisni shakllanganligi bilan namoyon bо‘ladi. Yozishda о‘xshash harflar aralashtirib yuboriladi, agarda bu buzilishlar kо‘ruv tasavvurlarini yetarli emasligi bilan belgilansa unda kо‘chirib yozish saqlanib qoladi. Agarda ular asosida optik -fazoviy tasavvurlarning shaqillanmanganligi yotsa kо‘chirib yozish qiyinchilik bilan kechadi.

Bolalar serebral falajida teskari yozuvni namoyon bо‘lishi harakterli bо‘lib u о‘qish boshlang‘ich etaplarida namoyon bо‘ladi. U о‘ng tomon gemiparezida chap qо‘lda yozish orqali kо‘zatiladi. Bolalar о‘ngdan chapga qarab yozadilar va chizadilar, assimetrik harflarni teskari ifodalaydilar Ular о‘xshash grafikalarni almashtirib yuboradilar. Ba’zi holatlarda yozuvda harf va bо‘g‘inlarda tushurilib koldiriladi. Undan harflar almashtirilib va aralashtirib yuboriladi.

Bolalarda bu о‘ziga xos qiyinchiliklar, sо‘zni kо‘rib uni tovush va artikulyatsiyasi bilan bog‘lay olmasliklarida, qurav - mator kordinatsiyasini shaqillanmaganligida namoyon bо‘ladi. Bola yozayotgan qо‘l harakatini kо‘zatib tura olmaydi, bu sо‘zlarni qо‘shib yozishni qiyinlishtiradi buning natijasida sо‘z va bо‘g‘inlarni almashtirish, tushirib qoldirish, ba’zi hollarda bitta sо‘z yoki bо‘g‘inni hatto sо‘zni bir necha marotaba qaytarish kо‘zatiladi.

Disgrafiyani oldini olish uchun korreksion ishlarni erta nutqni xamma tomonlarini rivojlantirish, qurib va eshitib qabul qilishni, quruv - mator koordinatsiyasini rivojlantirish zarur.

Nazorat uchun savollar

1. Bolalar serebral falajida namoyon bо‘ladigan dizartriyaning asosiy shaklarini aytib bering.

2. Bolalar serebral falajida namoyon bо‘ladigan dizartriya nutq kamchiligini bartaraf etishda logopedik ishning о‘ziga xos hususiyatini ochib bering.

3. Lug‘at boyligini shakllantirishda olib boriladigan logopidik ishning davr bо‘yicha aytib bering.

4. Bolalar serebral falajida namoyon bо‘ladigan nutq bо‘zilishlari shakllarini aytib bering.

5. Bolalar selebral falajida mustaqil nutq va nutqning tushunishining shakllanishining bо‘zilishini namoyon bо‘lishni ochib bering.