Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti,, N. R. Alimqulov, N. B. Sultanova

 
Atmosfera mavzusini o’rganishda bajariladigan tajribalar. 
Mazkur mavzuni o’rganishda tajriba metodi o’quvchilarni tegishli 
bilimlarini egallashda va kunikmalarni xosil qilishda katta ahamiyatga ega. 
Atmosfera mavzusini o’rganishda quyidagi tajribalarni o’tkazish mumkin: 
- quruqlik va suvlikni turlicha isishini; 
- bulut va yomg’irlarni xosil bo’lishini; 
- qirov va qorni hosil bo’lishini va x.k. 
Quruqlik va suvlikning turlicha isishini ko’rsatadigan tajriba o’quvchilarda 
quruqlik va musson iqlimi haqida tushunchalarni shakillantirishda katta 
ahamiyatga ega. Mazkur tajribani «Ob-havo va iqlim» mavzusini o’tishda
ko’rsatish mumkin. Tajriba quyidagi tartibda olib boriladi: 
- ikkita bir xil quticha shaklidagi idish olinadi. Mazkur idishlarning 
o’lchamlari quyidagicha bo’lishi lozim; uzunligi 15 sm, kengligi- 7,5 sm,
balandligi-5 sm, ikkita bir xil termometr, lampa (qizdirish uchun): 
- idishlarni biriga suv, ikkinchisiga tuproq solinadi, bir paytni o’zida
ikkalasini ham harorati o’lchanadi; 
- ikkala idishdagi suv va tuproq lampa yordamida qizdiriladi va 6-7 
minutdan so’ng haroratlar yana qaytadan o’lchanadi; 
Termometrdan olingan ma’lumotlar o’qituvchi tomonidan sinf taxtasiga
yoziladi, o’quvchilar esa daftarlariga yozib olishadi. Ma’lumotlar quyidagi 8-
jadval shaklida ifoda qilinadi. 
8-jadval 
Yuza 
Harorat darajasi 
Farqi
Dastlabki
Qizdirilgandan 
so’ng 
Sovutilgandan 
so’ng 
Suv
14 
18 
16 
2 
Tuproq
14 
39 
14 
25 

---

113 
Suv va tuproq haroratidagi farqning kattalgi tuproq, yani Yer yuzasiga 
nisbatan tezroq isib tezroq sovishiga o’quvchilarda ishonch xosil qiladi. Bu esa 
quruklik va okaenda iqlimni turlichaligini asoslab beradi. 
Bulut va yomg’irni xosil bo’lishini tajribada ko’rsatish uchun baladligi 25-
30 sm keladigan shisha idish (tslindr) olinadi. Idishning devori terlamasligi uchun 
u bir oz qizdiriladi. Idish ichiga suv solinadi va spirtli lampada qizdiriladi. 
Idishning qopqog’ini tepasiga muz solib qo’yilsa, muz ostida bulut (bug’) xosil 
bo’ladi, sungra undan yomg’ir (suv tomchilari) ajralib chiqa boshlaydi. Demak 
o’quvchilar bulutlar va yog’inlar xosil bo’lishini sinf sharoitida kuzatishi va ushbu 
jarayonni to’la kuzatishi mumkin.