Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti maktabgacha ta

II BOB. G.F.GENDEL IJODIDA ORATORIYA JANRINING AHAMIYATI.

2.1. G.F. Gendelningijodiyyo’li.

G.F.Gendelbuyuknemiskompozitorivaorganchisi. YarimasrdavomidaLondondaijodqilibyashagan. MuqaddasBibliyasyujetlarigaasoslangan monumental oratoriyalarustasi. Oratoriyalarjanrida 30 gayaqinasaryaratgan. “Saul”, “MisrdagiIsroil” (1739 y), “Messiya” (1742 y), “Samson” (1743 y), “IudaMakkavey” (1747 y) vaboshqa 40 dan ziyodoperalar, organ konsertlar, orkestruchunkoncherttogrosso. Cholg’u sonata vasuyitalarmuallifi.⁸

Kompozitororatoriyalariningso’nggipremyeralariyangiLondonteatriKovent- Gardendaijroetiladi.Ko’plabsyujetlarningmazmuniInjildanolingan. (“Samson” – 1743-y., “Iosifva uningukalari” 1744-y. “Valtasar” 1745-y. “Iudamakvey” 1747-y, ”IisusNavin ” 1748-y. “Solomon” 1744-y, “Gerkules” 1745-y. )vaxristianagiografiyasi (Avliyolarhayotinibayonqiluuvchiadabiyot , “Feodora” 1750-y.)tomoshabinlare’tiboriniqozonmadi. OratoriyaqismlariorasidaGendel organ uchuno’ziningkonsertlariniijroetgan, drijyorsifatida concerto grassojanridao’ziniko’rsatgan.

Hayotiningso’nggi 10 yilidavomidamuntazamravishdauning “Messiya”siijroetildi (16 ta xonandava 40 ta cholg’uchilarkuchibilan ).Barchaijrolarhayriyakonsertlarsifatida, Londondagibolalaruyitarbiyalanuvchularigabag’ishlabo’tkazilgan. 1749- yil“Qirolfeyerverkiuchunmusiqa” syuitasinibastalaydi (Grin parkidao’tkazilishuchun).

G.F.Gendelningcholg’umusiqasifaoliyatida opera vaoratoriyaustidaolibborilganko’pyillikmehnatyo’liko’plabcholg’uasarlaryaratishgaxalaqitbermadi. Uningcholg’umusiqasida 4 ta yirikguruhniajratishmumkin:

• 
  Orkestruchunbastalanganasarlar;
  
• 
  Kamer musiqa (sonatalar. Skripka, goboy, fleytauchuntriolar):
  
• 
  Organ konsertlari;
  
• 
  Klaverasarlari.⁹
  

G.F.Gendelijodiuchunxosbo’lganjanrlardanbiriorgan, grosso, orkestrlikonsertlarbo’lgan. Aynankonsertlarbilankompozitorkengtinglovchilardoirasioldigachiqishlarqilib, ularnioratoriyaqismlariniorasida, antraktvaqtidaijroqilgan. G.F.Gendelningbarchakonsertlarisofsaroyuchunasarlarbo’lib, hechqachoncherkovdaijroetilmagan.Uningconcretogrossolaridako’pinchasuyitalardano’rinolganraqsqismlar – polones, menuet, myuzet, allemanda, jiga, sarbandakiritilib, buboradamuallifkonsert, suyita, sonatalariningqismlariorasidabalkikattafarqko’rmaganidandalolatberadi.Ma’lumki, G.F.Gendelningconcretogrossolari XVIII asrning 30-yillarida mashxurbo’libketti. Biroqconcretogrossolariundanoldinitalyandavrmusiqaamaliyotidaqo’llabkelingan. G.F.Gendelningconcretogrosso op. 3 asaritorlitarkibuchunmo’ljallangan. Uni ikkigoboy (yokiikkifleyta )va basso continioijroetadi. Konsertlar or.6 – faqattorliva basso continioyakkahonsifatidaikkiskripka bosh o’rinniegallaydi.Ko’plabkonsertlarfransuzvaitalyanturidagiuvertyuralarbilanochiladi. Ulardaalbattabirfugalashganqismbo’libaksariyathollardatezsuratdakeladi.

G.F.Gendelningklavirmusiqasiningasosiyjanrisifatidasuyitaalohidaqaydqilinadi. Uning har bir 19 ta klaviruchunsuyitalario’zigaxosolamivako’inishibilanajralibturadi.Ayrimsuyitlartantanali organ hajmdagiperelyudiyalarbilanochilib, o’zichigayoyilganfugalarnikiritsa, boshqalariqadimgisonatalargayaqinturadiqolganlarisofraqssuyitalarisifatidakeladi.

G.F.Gendelfaoliyatining 34 yilinioperasan’atinio’rganishgabag’ishlagan. Jamiki 40 dan ortiqoperalarningaksariyatqismiitalyan opera seriaandozasigaqaratilgan.Ma’lumki, XVIII asrdaitalyan opera-seriajanridaro’yberganevolyutsiono’zgarishlarkompozitorningnigohidanchetdaqolmadi.DarhaqiqatG.F.Gendel opera janridaislohotarafasidaturgan, biroqundannarigao’tmadi. Kompozitorizlanishlariningyuksakkamoliuningoratoriyalariijodidaaksetdi. Faqat 20 yildanso’ngushbudavrningshakllangan moss hart-sharoitlarida X. V. Glyuktomonidaoperadagiislihitamalgaoshirildi. ¹⁰

G.F.Gendelning “Tamerlan” operasiyetuklikijoddavridayaratilganasarlarqatoridaalohidao’rinegallaydi. Mazkuroperaniyaratishgaqadarkompozitor opera ijodidakattayo’lnibosibo’tganbo’lib, shuyillardayuqoridramatizm, ta’siretishkuchiningchuqurligijihatidanmukammalasarlaryaratdi.

Kompozitoroper-seriaan’anasidankelganxilmaxilnomerlarningtartibinibuzmaysaqlanganxoldaulargayangichayondashib, dramatizmborasida (rechetativlarva aria tartibida ) yangirivojlovyo’liniqo’llaydi.

G.F.Gendeloratoriyalariniumumanoratoriyamavzusinio’rganishvaochibberishjudamushkulvazifa. Negakioratoriyayaratishmusiqashunosdankattabilimvamahoratshuningdek, musiqiyqobolyatni talab etadi.

Oratoriyamavzusinio’rganishumumiyo’rtata’limmaktablario‘quvchilariuchunko’pginaqiyinchiliklarnitug’diradi.Negaki,sinfdagio’quvchilarninghammasi ham musiqiyqobilyatgaegaemas. Shuningdek,musiqagabo’lganqiziqishlardarajasi ham turlicha, shunuqtainazardanulartomonidan “oratoriya ” fan sifatidao’zlashtirilishimurakkabroqkechadi.