Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti maktabgacha ta

2.2. Kompozitorijodidaoratoriyajanriningmazmunmohiyati.

G.F.Gendel ijodida oratoriyalari 32 ta bo’lib, ularning aksariyati Bibliya syujetlarig aasoslangan. Eng mashxurlar qatorida “Misrdagi Isroil” (1739 y), “Messiya” (1742 y), “Samson” (1743 y). “IudaMakkave” (1747 y )oratoriyalariniqaydetishmumkin. Mazkuroratoriyalarningsyujetlarubir- birigao’xshashkeladi. Dramatikvoqeliklarmarkazidaiztirobvaqiyinchiliklargabardoshbergan bosh qahramonobrazituradi, u barchato’siqlarniyengibqaytatug’iladi.

G.F.Gendeloratoriyalariningsyujetlaribir- birigao’xshashketadi. Xususan,“Samson” oratoriyasimarkazidaInjilningsahifalaridanyahudiyqahramonSamsonningfilistimlyanlargaqarshijasorativabulavhalarniyorituvchixikoyayotadi. SamsonningmahbubasifilistimlyanlikDalila, uningzaifjoyinifoshqilib, qahramonuxlagandamdadushmanlariuningsochlarinikesib, uningsirlikuchlariniolibqo’yadilar.Ko’ziniojizqilib, zindongatashlaydilar. O’zbayramlaridaunikamsitishmaqsadidaolibkelishadi, biroqqahramonningxudogaqilganiltijolari bajo keltirilib, avvalgikuchiqaytadiva u devorlarnibahaybatkuchibilansiljitibdushmanlarniqulagantoshlarortidaqoldiribularniyengadi.

“Messiya” oratoriyasisyujetiorasidauzviybog’liqlikyo’q. OratoriyaBibliyamatni (Payg’ambarlarkitobi, PsaltirvaYevangelina) asosida Iso Payg’ambarningkelishi, o’limivaqaytatirilishihaqidabayonqilinadi.AsarningmarkazidaPayg’ambarningyerdagihayotiemas, balkiuningoliymaqsadi – Messiyaturadi.

G.F.Gendeloratoriyalaribahaybatkuchi , xorningjarangi ,polifonyaningmohironaijrosi , ariyalarninigyumshoq , jozibaliifodaviykuylaribilane’tibortortadi.¹¹Xorkattahashamat, monumentallikiniko’rsatishgaqaratilganbo’lsa ,ariyalarqahramonlarningturli his-tuyg’ulariniaksetishga harakat qiladi .

Kantata, oratoriya,iztiroblarvaantemlarniG.F.Gendelbutunijodiyyo’lidavomidayaratgan .1730-yillar oxiridaboshlaboratoriyalaruningijodidabirinchio’ringako’tariladi. Oratoriyalardakompozitoroperadaamalgaoshiraolmagano’zinierkinqarashlariniro’yobgachiqarishga harakat qildi .Aynanoratoriyalardauninigkompozitorlikuslubiniyorqinqirralariko’zgatashlandi.

O’zoratoriyalaridaG.F.Gendelxalqobrazini bosh qahramonsifatidaoladigachiqaradi.O’shadavrningoperalaridayangraganyuksakmuhabbatmavzusiG.F.Gendeloratoriyalaridao’zerkinligiuchunkurashganxalqtimsoligaalishadi.

G.F.Gendelmonumentalligimusiqasiningqahramonligidankelibchiqadi.

Qahramonlikkompozitorningengsevganmavzularidanbiri. Insonulug’ligi, uningjasurligivajasoratiozodlikuchunkurashishi – asosiymavzularo’rnidako’tariladi. G.F.Gendeloratoriyalaridaxor bosh vazifaniamalgaoshirib, ba’ziyakkaxonlarnito’sibqo’yadi. G.F.Gendelxorlarixilma-xilvaturfa.¹²

G.F.Gendelningxorlarijudaxilmaxil. Bu boradabastakorningzamondoshlarininghechbirijumladanBax u bilantaqqoslanmaydi. UningmahoratiMussorgskiyniintizorlikbilankutmoqda. U ham notekisbo’lmaganommatomondanemas, balkio’zigaxosbelgilarvataqdirlargaegabo’lganjonliyuzlartomonidanyaratilganxorsahnalariniyaratgan.

Oratoriyaqahramonlari opera an’analarivaqolipigamostushganshaklgato’g’rikelmaydi. Ularjudamurakkab, ba’zidakutilmagandarajadaqarama-qarshivaziddiyatlidir. Bu yerdamusiqaerkin ,turfamusiqiyshakllarniqo’llanishibilanko’zgatashlanadi. G.F.Gendeloratoriyalaridazamonaviy opera doirasidaamalgaoshirmaganjasurg’oyalarniangladi. G.F.Gendeloratoriyalarida u dastlabodamlarni bosh qahramonsifatidaboshqarganligikattayutuqbo’ldi. ZamonaviyG.F.Gendeloperasidaustunbo’lganmuhabbatmavzusio’zozodligiuchunkurashayotganodamlarningtasvirlarniyaratdi. Xalqnixarakterlashdabastakortabiiyravishdayakkaxonqo’shiqaytishgaemas, balkixorningkuchliovozigaishongan. Katta oratoriyaxorlaridaG.F.Gendelengkattayaqinyaqindagirasmlivaucho’lchovlio’ylashuninguchunoddiyxoledi. GendelningyetukoratoriyalariningasosiymanbaiMuqaddasKitob, eskiahddir, shavqatsizkurash, qon, hayajonliehtirosli (nafrat, hasad ,hiyonat) judako’p. Yorqin, g’ayrioddiy, qarama-qarshibelgilarmavjud. G.F.GendelniYangiAhdjuda oz, xristiandinigaoidmavzularjudakam.

Operalardaqoidatariqasidaxoryo’q, batafsilxorepizodlariyo’q. Oratoriyalardaxoryetakchirolo’ynaydi. Ba’zansolistlarnibutunlayqamraboladi.