Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti informatika va uni o

гуруҳга бўлиниши мумкин: 
маълумотлар қайта ишлаш ва шакллантириш (динамик фойдаланиш) 
жараёнида зурур бўлган фойдаланувчилар;  
объект ҳолати ҳақидаги (статистик фойдаланиш) маълумотлар зарур 
бўлган фойдаланувчилар. 
Шу муносабат билан биринчи гуруҳ АИЖ фойдаланувчилари учун 
ахборотли базалар билан ишлашнинг интерфаол тартиби таъминланади, иккинчи 
гуруҳ фойдаланувчилари учун эса, бу зарур эмас.
3. АИЖ математик таъминоти функционал масалаларни ечиш учун 
фойдаланиладиган 
математик 
методлар, 
моделлар 
ва 
қайта 
ишлаш 
алгоритмларининг тўпламини ифодалайди. Математик таъминот ўзига бошқариш 
жараёнини моделлаш воситалари, бошқаришнинг типик масалаларини метод ва 
воситалари, тадқиқ қилинаётган бошқариш ва ишлаб чиқариш жараёнларини ва 

---

61 
қарор қабул қилишни мақбуллаштириш методларини (кўп мезонли 
мақбуллаштириш, математик дастурлаштириш, математик статистика, оммавий 
хизмат назарияси ва ш.к.) олади. Математик таъминот бўйича техник ҳужжатлар 
масалалар тавсифи, алгоритмлаш бўйича вазифалар, масалаларнинг иқтисодий-
математик модели, уларни ечишнинг матнлик ва назорат мисолларини ўзига 
олади.
Математик таъминот дастурий воситалар мажмуасини ишлаб чиқиш учун 
асос бўлиб хизмат қилади, шунинг учун, унинг сифати юқори бўлиши керак ва у 
АИЖнинг салоҳиятли фойдаланувчиси билан бевосита келишиши лозим.
4. АИЖ дастурий таъминоти  унинг интеллектуал имкониятини, касбий 
йўналганлигини, вазифаларни амалга ошириш кенглиги ва тўлалигини, турли 
техник қурилма (блок) ларни қўллаш имкониятларини аниқлайди. АИЖ дастурий 
таъминоти қуйидаги вазифаларни бажариши лозим:
2.2. расм. АИЖ дастурий таъминотининг вазифалари. 
АИЖ дастурий таъминоти икки: умумий ва махсус дастурий таъминот 
турларига бўлинади:
1. Умумий дастурий таъминот асосий элементлари одатда шахсий 
компьютер билан бирга берилади. Буларга қуйидагилар киради: 
операцион системалар ва операцион қобиқлар; 
маълумотлар базасини юритиш дастурий воситалари; 
мулоқат ташкил этиш дастурий воситалари; 
операцион системаларнинг имкониятларини кенгайтирадиган дастурлар. 
Дастурий таъминотнинг ушбу қисмини энг асосий вазифаси – процессорнинг 
ишини бошқариш, фойдаланувчи билан ШК орасидаги интерфейсни ташкил 
этиш, хотирага, ташқи қурилмаларга ва тармоққа киришни ташкил этиш, 
файлларни бошқариш, амалий дастурларни ишга тушириш ва уларни 

---

62 
бажарилишини, трансляция қилинишини ва алгоритмик тилларда тайёрланган 
дастурни бажарилиш жараёнини бошқаришдан иборат. 
2. АИЖ махсус дастурий таъминот одатда ажойиб дастурлар ва 
функционал амалий дастурий пакетлардан ташкил топган бўлиб, АИЖ нинг 
кўринишини, мазмуни ва махсуслигини аниқлайди. Махсус дастурий таъминот 
ахборотни қайта ишлашнинг функционал-технологик хусусиятларига ўхшаш аниқ 
масалалар синфини ечишга мўлжалланган мулоқат системаларнинг ускунавий 
дастурий воситалари асосида яратилади. АИЖ нинг махсус дастурий таъминоти 
таркибига кирувчи амалий дастурий пакетларининг асосий иловалари матнларни 
қайта ишлаш, маълумотларни жадваллик қайта ишлаш, маълумоталр базасини 
бошқариш, машинали ва ишчанлик графика, одам-машина мулоқатини ташкил 
этиш, коммуникацияларни қўллаб-қувватлаш ва тармоқларда ишлашлардан 
иборат.
Бундай АИЖлар самарали бўлиб, ахборотни қайта ишлашнинг бир неча 
вазифасини жорий этадиган, масалан, битта дастурий муҳит доирасида
жадаваллик, график, маълумотлар базасини бошқаришни, матнлик қайта 
ишлашни кўп вазифалик интеграллашган пакетлардан иборат. 
АИЖ дастурий таъминотини синфлари 2.3.-расмда келтирилган.
2.3. -расм. АИЖ дастурий таъминоти синфлари.