Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti informatika va uni o

7)
лаш, кузатиш, ўрнатиш ёки 
4)
Интерпретация — операторлар (буйруқлар, сатрлар)бўйичатаҳлил, қайта ишлаш ва шу 
ерни ўзида дастлабки дастурни ёки сўровни (компиляциядан фарқли ўлароқ, бунда дастур 
бажарилишисиз трансляция қилинади) бажариш. 
5) 
JavaCC — Java тилида структураланган матнни текшириш ва кўриб чиқиш учун синфларни яратиш 
воситаси.
Катта системаларда кўпинча маҳсус қоидалар асосида расмийлаштирилган матнлар (масалан, СУБД да бу 
SQL сўровлар матни, компиляторларда – дастлабки файллар)ни кўриб чиқиш ва таҳлил қилиш зарур. Қайта ишлаш 
учун матн қурадиган қоидалар грамматика деб аталади. Дастлабки матнни дастурий қайта ишлаш учун содда 
бўлган кўринишга трансляция қиладиган дастур парсер дейилади.
JavaCC кириш матнларини берилган грамматикага мос ҳолда кўриб чиқадиган ва таҳлил қиладиган 
дастурлар яратиш имкониятини беради, яъни JavaCC парсерларни ёзишни осонлаштиради. 
 
6)
SQL — инглиз тилини жуда эслатадиган дастурлаш тили, лекин берилганлар омборини бошқариш учун 
мўлжалланган. SQL Accessда ҳар бир сўровда фойдаланилади. SQLни ишлаш тамойилларини тушуниш аниқроқ 
сўровларни яратишга ёрдам беради ва нотўғри натижаларни қатарадиган сўровларни тўғрилашни соддалаштиради.
 
7)
Трассиро́вка —дастурни қадамба-қадам бажариш жараёни. Трасировка тартибида дастурчи 
дастурни бажарилишининг ушбу босқичида буйруқларни бажарилиш кетма-кетлигини ва ўзгарувчилар 
қийматини кўради, бу ўз навбатида хатоликларни осон аниқлашга имконият беради. Трассировка 
дастурнинг ихтиёрий жойидан бошланиши ва ихтиёрий жойида тўхташи мумкин. Дастурни 
бажарилиши ҳар бир буйруқ ёки тўхташ нуқтасида тўхташи мумкин. Трасировка процедураларга кириш 

---

37 
кодни бажариш мобайнида ўзгарувчиларнинг қийматини ўзгартириш, назорат 
нуқталарини ёки тўхтатиш шартларини ва бошқаларни ўрнатиш ва йўқатиш 
имкониятини беради; 
профилировкачи–қандай ашёларни фойдаланиш ҳақида ахборот тўпловчи 
дастур; 
ҳужжатлар генератори–ҳужжатларни изоҳ берилган дастлабки коди ва 
баъзан, бажарилувчи модуллар (компиляторнинг чиқишида олинган) олишга 
имконият берадиган дастурчиларга (APIучун ҳужжатлар) ва/ёки охирги 
фойдаланувчиларга мўлжалланган дастур ёки дастурлар пакети. Одатда, 
генератор синтаксистик конструкцияларни ажратган ҳолда дастурнинг аҳамиятли 
объект(тур)ларига, синфларига ва уларнинг аъзоларига/ҳоссаларига/методларига/ 
процедураларига/функцияларига ва ш.к.ларга мос дастурининг дастлабки кодини 
таҳлил қилади. Таҳлил мобайнида, шунингдек, ҳужжатлаштирилган изоҳлар 
кўринишида тақдим этилган дастурнинг объектлари ҳақида мета-ахборот 
фойдаланилади. Тўпланган барча ахборотлар асосида, қоидага мувофиқ, 
умумқабул қилинган формат (HTML, HTMLHelp, PDF, RTFва бошқа)ларда тайёр 
ҳужжат шакллантиради; 
кодни қоплашни таҳлил қилиш ускунаси - QNX Momentics Professional 
Edition (PE) ишлаб чиқарувчи касбий комплектида кодни қоплашни таҳлил қилиш 
ускунаси мураккаб системаларда дастурий кодни сифатини ва маҳсулотни 
тўлиқлигини таъминлашнинг махсус методологиясини жорий этади. Ушбу ускуна 
тест ўтказишга мўлжалланган дастлабки коднинг шохларини ажратиш, коднинг 
кўпинча фойдаланиладиган лавҳаларига қўллаш, унумдорликни таҳлил қилиш ва 
ростлаш, яъни коднинг барча лавҳаларини текширишни таъминлаш имкониятини 
беради.Ушбу муҳим ускуна дастурий таъминот хатолигини аниқлаш ва узатиб 
бориш асл кодни ишлаб чиқишда иштирок этмаган турли гуруҳлар томонидан 
амалга оширилади.Кодни қоплашни таҳлил қилиш ускунасиIDE билан тўлиқ 
интеграллашган ва ишлаб чиқариш жараёнида мақбуллаштириш, тестдан ўтказиш 
ҳамда дастурий маҳсулот сифатини таъминлаш имкониятини беради; 
узлуксиз интегация воситалари – воситалар(CI, ингл. Continuous 
Integration) — бу ишчи нусҳаларини кунига бир неча марта умумий асосий ишлаб 
чиқариш шохига туташадиган ва тезроқ аниқлаш ва интеграция масалаларини 
ечиш учун лойиҳанинг тез-тез автоматлашган йиғишларни бажарадиган дастурий 
таъминотни ишлаб чиқиш амалиётидир. Системанинг турли қисмлари устида 
ишлаб чиқувчилар эркин меҳнат қиладиган оддий лойиҳада, интеграция босқичи 
якунловчи ҳисобланади. У ишни тугашини одиндан айтиб бўлмайдиган даражада 
ушлаб туриши мумкин. Узлуксиз интеграцияга ўтиш интеграциянинг иш 
ҳажмини пасайтириши мумкин ва эртароқ аниқланган ва йўқ қилинган хато ҳамда 
қарама-қаршиликлар ҳисобига олдиндан айтаоладиган қилади. Бу илк бор 1991 
йили Гради Буч томонидан таклиф қилинган; 
автоматик тест ўтказиш воситалари - дастурий таъминотни 
автоматик тест ўтказиш- дастурий таъминотнинг сифатни назорат қилиш 
босқичидаги тест жараёнининг бир қисмидир. У тестларни бажариш ва 
натижаларни текшириш учун дстурий воситалар фойдаланилади. Бу ўз навбатида 
билан ва киришсиз бажарилиши, шунингдек тескари тартибда (бир қадам орқага) амалга ошиши 
мумкин. 

---

38 
тест ўтказиш вақтини камайтириш ва унинг жараёнини соддалаштиришга ёрдам 
беради; 
версияларни бошқариш системалари - (ингл. Version Control System, 
VCSёкиRevision Control System) — ўзгараётган ахборот билан ишлашни 
осонлаштириш учун мўлжалланган дастурий таъминот. Версияларни бошқариш 
системаси бир ҳужжатнинг бир неча версияларини сақлаши, зарур ҳолларда 
аввалги версияларга қайтиши, ким ва қачон у ёки бу ўзгартиришлар 
қилганлигини аниқлаши ва бошқа кўпгина ишларни амалга ошириши мумкин.
Бундай системалар дастурий таъминотни ишлаб чиқишда дастурнинг дастлабки 
кодларини сақлаш учун кенг фойдаланилади. Лекин, улар ҳудди шундай 
муваффақият билан ҳозирги кунларда узлуксиз ўзгараётган катта миқдордаги 
электрон ҳужжатлар билан иш олиб борилаётган бошқа соҳаларда фойдаланиши 
мумкин. Хусусан, одатда маҳсулотлар ҳақидаги маълумотларни бошқариш 
системаси(PDM-Product