Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universitet



Download 1,91 Mb.
Pdf ko'rish
bet58/59
Sana31.07.2021
Hajmi1,91 Mb.
#134361
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   59
Bog'liq
osma kasalliklari va ularning profilaktikasi

Tadqiqot pretmeti – o’qitish metodikasining mazmuni, mohiyati, vositalari orqali 

o’quvchilarning bilim faoliyatini tashkil etish. 



Tadqiqot obekti – akademik litseylarda o’qitiladigan anatoniya o’quv fanini turli 

pedagogik texnologiyalardan foydalanib o’qitish jarayoni. 

Tadqiqotning vazifalari: 

1.  Biologiyani o’qitish metodikasiga oid metodik qo’llanmalarni o’rganish va taxlil 

qilish. 

2.  Ta’lim jarayonida pedagogik texnologiyalarni qo’llashga oid adabiyotlarni 

o’rganish va taxlil qilish. 

3.  Akademik litseylarida “saraton  kasalligi  va uni oldini olish” darsida turli 

pedagogik terxnologiyalaridan foydalanish bo’yicha dars ishlanmalarini 

loyixalash. 

4.  Biologiya o’qituvchisining ilg’or ish tajribalarini o’rganish. 

5.  Tajriba – sinov ishlarini tashkil etish va o’tkazish. 

6.  Tajriba – sinov natijalarini tahlil qilish. 

Tadqiqotning yangiligi – “Tashqi muhitning organizmga ta’siri ” mavzusini o’qitishda 

yangi pedagogik texnologiyalar ishlab chiqildi. 

Tadqiqotda foydalanilgan metodlar. 

Ilmiy metodlar. 

Adabiyotlarni tahlil qilish. 




77 

 

Ilg’or biologiya o’qituvchilarining darslarini kuzatish va tahlil qilish. “Odam va uning 



salomatligi” fanidan “Nafas yo`li kasalliklari va ularning oldini olish” darsida 

foydalaniladigan slaytlar va videofilmlar tayyorlash. 

Tajriba – sinov o’tkazish, olingan natijalarni matematik – statistic yo’l bilan tahlil 

qilish. 


Tadqiqotning amaliy ahamiyati: 

1.  “O’sma  kasalliklari va ularning oldini olish” mavzusini o’qitishda pedagogik 

texnologilardan foydalanish, o’quvchilarning shu mavzuga bo’lgan 

qiziqishlarini orttirish. 

2.  Dars jarayonida pedagogik texnologilardan foydalanish har bir o’quvchining 

iqtidori, qiziqishini orttirishga imkon beradi. 

3.  O’quvchilarni kasbga yo’llash, ularning ilmiy dunyoqarashini kengaytirish, 

umuminsoniy qadriyatlarni o’rganishga imkoniyat beradi. 

4.  Ta’lim – tarbiya berish bilan har bir o’quvchining ijodiy faoliyatiga yo’naltirish. 

Xulosa qilib  shuni aytish lozimki,  biz kasalliklar  boshlanmasdan oldin bir yilda  bir 

marta tо‗liq shifokor kо‗rigidan  о‗tib turishimiz  lozim.  Bu oddiy qoidaga 90 % 

insonlar  amal  qilmaydilar.  Bunday profilaktik  kо‗riklar  juda kо‗p muammolarni 

hal qilishi  mumkin.

 

 

Rossiya  Kardiologlar  Assosiasiyasi  olimlari  shuni  aniqlashdiki,  yurak-qon 



tomirlari  kasalliklarining  rivojlanishini  kо‗paytiruvchi  yetti  omilning  saraton 

kasalligining  ham profilaktikasiga  yordam berar ekan.  

Bu omillarga  quyidagilar  kiradi  : 

1. Yetarlicha  jismoniy  harakat  bilan  shug‗ullanish. 

2. Semizlikning  oldini  olish. 

3. Tо‗g‗ri sog‗lom tarzda ovqatlanish. 

4. Qonda xolesterin miqdorini  normal ushlab turish. 

5. Qon bosimining kо‗tarilishining  oldini  olish. 

6. Qonda qand miqdorini kuzatib turish. 

7. Chekmaslik  va ichkilik  ichmaslik. 




78 

 

Yuqoridagi  omillarga  amal  qilish  saraton  kasalligining  rivojlanishini  51  %  ga 



kamaytirar  ekan.  Lekin  inson  chekishni  tashlamasa,  bu  kо‗rsatkich  25%  ga 

 

Olimlarning  xulosalari  shuni  kо‗rsatadiki,  inson  о‗z  yashash  tarzini  о‗zgartirishga 



hech  qachon  kech  emas  ekan.  Sog‗lom  turmush  tarzi,  tо‗g‗ri  ovqatlanish,  yetarli 

jismoniy  harakat  bilan  shug‗ullanish,  tana  vaznini  kо‗paytirmaslik,  qondagi 

xolesterin,  qand  miqdorini  tekshirib  turish,  qon  bosimini  oshirmaslik  faqat  qon  –

tomir  kasalliklarinigina  emas,  balki  saraton  kasalligining  oldini  olishda  muhim 

о‗rin tutar ekan. 

Keyingi  yillarda  molekulyar  biologiyadako‘p  odamlarning  o‘limiga  sabab  bo‘lib 

kelayotgan  eng  xavfli  kasallik  –rakning  kelib  chiqishini  aniqlash  va  uni  davolash 

usulini  ishlab  chiqishga  juda  kata  e‘tibor  berilmoqda.  Bu  muammoga  yaqindan 

yondashilgan  sari  uning  yechilishi  molekulyar  biologiya  va  genetikainjenerligisiz 

hal bo‘lmasligi  ayon bo‘lmoqda . Normal hujayralardan  farqli  xususiyatlar: 

Birinchidan  xavfli  o‘sma  hujayralari  cheksiz  o‘sish  xususiyatiga  ega  .Ular 

organism  to‘qimalarini  yemirish  hisobiga  o‘sadi.Bundan  tashqari  rak  hujayralari 

metastaz beradi.,ya‘ni asosiy o‘chog‘dan uzilib qon va limfa orqali boshqa joylarga 

tarqaladi  va  ko‘plab  yangi  o‘chog‘lar  hosil  qiladi.  Ma‘lum  bo‘ldiki  ko‘payish 

xususiyatiga  ega  barcha  hujayralar  aynish  xususiyatiga  ham  ega  ekan.  Keyingi 

yillarda  bunday  gen  ishining  regulyatsiyasi  buzilishi    oqibati  degan  fikr 

tug‘ildi.Rakning  kelib  chiqishi  haqida  bir  qancha  nazariyalar  bor.Ulardan  biri  rak 

har  xil-  tashqi  va  ichki  omillar  ta‘sirida  paydo  bo‘lishi  mumkin,  lekin  gap  omilda 

emas,  balki  bo‘linayotgan  hujayraning  tabiatiga  bog‘liq,  deb  da‘vat 

qilinadi.Boshqa  bir  nazariyaga  ko‘ra  ,  rakni  kanserogen    moddalar  qo‘zg‘atadi.Bu 

nazariyani  tasdiqlaydigan  ancha  dalillar  bor  ,  lekin  u  rakning  hamma  xillariga 

taalluqli  emas. 

Keyingi  yillarda  rakning  kelib  chiqishida  viruslarning  roliga  asosiy  e‘tibor 

qaratilgan  .Bu  fikr  ilgaridan  bor  bo‘lsa  ham  o‘sma  qo‘zg‘atadigan  viruslar  bor 

ekanligiga  uzoqvaqtgacha  ishonilmas  edi.Lekin  1970-yili  G.Temin,  D.Baltimolar 



79 

 

RNK  tutuvchi  viruslarda  DNK  sintezlaydigan  teskari  transkriptaza  fermentini 



kashf  etdilar.Bunday  viruslar  revertazalardeb  ataldi.  FermentRNK  matritsada 

genomga  ulanishi  mumkin  bo‘lgan  DNK  ni  sintezlaydi.  Bu  tadqiqad  ham  1975-yil 

Nobel mukofoti bilan  nishonlangan. 

RNK  shaklidagi  virus  ko‘p  vaqtlar  davomidahujayrada  o‘zgarishsiz  ko‘payishi 

mumkin  .Ammo  u  DNKtutuvchi  shaklga  o‘tar  ekan  ,  genomga  ulanaoladi  va 

hujayrani    o‘zgartiradi.DNKli  viruslarrevertazafermentiga  muhtoj  bo‘lmasa 

hamrak  qo‘zg‘atish  xususiyatiga  ega  .  Bunday  viruslar  to‘dasi  onkogenlar  deb 

atalib,tarkibidagi  RNK(yoki  unga  muvofiq  DNK)  zanjirlarida  normal  hujayrani 

aynitib  yomon  sifatli  qilish  xususiyatiga  ega  onkooqsilni  kodlaydigan  nukleotidlar 

qatoriga  ega  .Binobarin,  rakning  kelib  chiqishi  mana  shu  onkogenlrga 

bog‘liq.Shunisi  qiziqki  ,onkogenlar  barcha  hayvon  va  odam  hujayralarida  ham 

topilgan.Ular  protoonkogenlar  ,  ya‘ni  rakning  birlamchi  genlari  nomini  olgan 

.Normal  hujayrada  ular  tinch  holda  yotadi  va  faqat  hujayra  rivojlanishining  ma‘lum 

bosqichida aktivlashib,  bitta hujayrada20-30ta  RNK molekulalari  hosil qiladi. 

Ularning 

hujayra 


aktivligidagi  roli  unchalik  aniq  emas,  lekin  ba‘zi 

onkooqsillarstrukturasi  hujayralarning  o‘sish  omillari  deb  ataladigan  ba‘zi 

birikmalarga  o‘xshash  ekani e‘tiborga loyiq. 

Qaysi  sharoitda  protoonkogen  faollashib,  rak  qo‘zg‘atadigan  onkogenga aylanadi? 

Bu  fundamental  savolga  hali  to‘la  javob  yo‘q.Protoonkogenni  qo‘zg‘atadigan 

birqator  ham  ichki,  ham  tashqi  omillar  topilgan  .  Ularning  rak  paydo  bo‘lishidagi 

ishtiroki  gen  enjenerligining  nozik  usullari  va  qudratli  asboblari  yordamida  jadallik 

bilan  o‘rganilmoqda.    Xulosa  qilib  aytganda  saraton  kasalligining  to‘liq  davosi 

topilmagan  bo‘lsada,  uni  yo‘qotish  yo‘lida  izlanishlar  davom  etmoqda.  Saraton 

kasalligi  dunyo  aholisiga  xavf  solayotgan  bir  paytda  unga  chalinmaslik  uchun  har 

birimiz  qanday  choralar  ko‘rishimiz  kerakligini  yodda  tutmog‘imiz,  muntazam 

tibbiy  ko‘rikdan  o‘tib  turishimiz  zarur.  Kanserogen  mahsulotlardan  tiyilishimiz, 

iloji  boricha  tabiiy  mahsulotlar  iste‘mol  qilishimiz  yaxshi  samara  beradi.  Saraton 

dunyo aholisini  yengishiga  yo‘l qo‘ymaylik. 

 

 

 



 

 



80 

 

Lug‘atlar 



1. Inson-human  

2. O`pka-lung   

3. Burun-nose  

4. Kekirdak-throat,  larynx   

5. Bronx-bronchi  

6. Nafas-breathing   

     7.  Hiqildoq-trachea   

      8. Bronxit-bronchitis   

9. Balg`am-phlegm   

10. Hansirash-puff   

11. Xirillash-snort   

12. Plevra-pleura   

13. Kasallik-sickness   

14. Burun bo`shlig`i-cavum  nasi  

15. Dori-cure  

16. Bronxial  astma-bronchial  asthma  

17. Laringit-laryhgitis   

18. Surunkali  bronxit-continuons bronchitis  

19. To`qima-wloving   

20. Hujayra-cell   

21. Sog`lom-heacelthy   

22. Odam-man  

23. Tarbiya-raising   

24. Turmush-lifestyle   

25. Talim-study   

26. Avlod-offspring  

27. Ko`nikma-practice   

28. Malaka-skil   

29. Tushuncha-idea  

30. Dolzarb-height/peak   

31. Kasal-sick  

32. Belgilar-sign   

33. Adabiyot-literayure   

34. Taqriz-reviev   

35. Vazifa-duty   

36. Maqsad-intent   

37. Fan-fanatik 

38.  Manba-cource  

39.  O`lim-death   

40. Harorat-head 

41.  Pnevmakok-pnevmacocous  

42. Xuruj-raid,cortie   




81 

 

43.  Yallig`lanish-inflamation   



44.  Yo`tal-cough  

45.  Klinik-clinical   

      46.Surunkali-continuous   

 

47. Plevrit-pleurisy   



48. Savol-question  

      49. Kislarod-oxygen   

50. Patogenez-pathogeny  

51. Plevra-pleura   

      52. Patalogik-pathologic 

46. Xayot-life   

47.  Tizim-stiring   

48.  Qonun-law  

49.  Qoida-rule  

50.  Guruh-group  

51.  Targ`ibot-promotion 

52.  Tashviqot-propogonda  

53.  Usul-method  

54.  Vatan-hameland   

55.  Bakteriya-bacteria   

56.  Organ-organ  

57.  Spirt-alcohol  

58.  Havo-air   

59.  Bilim-learning 

60.  Tirik-alive   

61. Baho-price  

62.  Dars-lesson  

63.  Mavzu-sculject   

64.  Biologiya-bialogy   

65. Nazorat-cantrol   

66. Texnalogiya-technology 

67. Faol-active   

68.  Anatomiya-anaomiy   

69.  Hamkorlik-portnership   

70.  A`zo-part  

71.  Samarador-fruitful   

72.  Pedagogika-pedagogy  

73.  Talaba-student  

74.  Qoniqarli-satisfactory   

75.  O`quvchi-pupil  



82 

 

76.  Metodika-methodology   



77.  Chekish-smoke  

78.  Sayoz bilim-smattering   

79.  Yurak-heart. 

80. Vitamin-vitamin 

81. Antioksidant-antioxidant 

82. Anibiotik-antibiotic 

83. Adenin-adenine 

84. Adabiyotlar  ro‘yxati-the  list af litere 

85. Apelsin-orange 

86. Baliq-ship 

87. Biologiya-biology 

88. Biologik-biologikal   

89. Biosintez-biosynthes 

90. Bob-the chopter 

91. Dermatit-dermatid 

92. Diareya-diarrhea 

93. Dorivor-medicinal 

94. Eritma-solution 

95. Ekologiya-ecology 

96. Fotosintez-photosynthes 

97. Ferment-enzyme 

98. Fermentativ-fermentation 

99. Filtr-filter  Gipervitaminoz-hypervitaminos 

100. 


Go‘sht-meat 

101. 


Gigiyena-hygiene 

102. 


Hujayra-cell 

103. 


Ichak-gut 

104. 


Indikator- indicator  

105. 


Jigar-liver 

106. 


Kalsiy-calcium 

107. 


Kasallik-illness 

108. 


Kartoshka-potatoes 

109. 


Karam-cabbage 

110. 


Karbonat-carbonate 

111. 


Kamqonlik-anaemia 

112. 


Karotin-carotenoid 

113. 


Koferment-coenzimes 

114. 


Kislota-acid 

115. 


Kislotali-acidil 

116. 


Kasallik-sickness 

117. 


Kirish-introduction 

118. 


Limon-lemon 

119. 


Labaratoriya-labaratory 


83 

 

120. 



Metabolizm-metabolism 

121. 


Mikroorganizm-microorganizm   

122. 


Moddalar almashinuvi-metabolic  processes 

123. 


Mundarija-tableafcontents
Download 1,91 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   59




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish