Tadqiqot pretmeti – o’qitish metodikasining mazmuni, mohiyati, vositalari orqali
o’quvchilarning bilim faoliyatini tashkil etish.
Tadqiqot obekti – akademik litseylarda o’qitiladigan anatoniya o’quv fanini turli
pedagogik texnologiyalardan foydalanib o’qitish jarayoni.
Tadqiqotning vazifalari:
1. Biologiyani o’qitish metodikasiga oid metodik qo’llanmalarni o’rganish va taxlil
qilish.
2. Ta’lim jarayonida pedagogik texnologiyalarni qo’llashga oid adabiyotlarni
o’rganish va taxlil qilish.
3. Akademik litseylarida “saraton kasalligi va uni oldini olish” darsida turli
pedagogik terxnologiyalaridan foydalanish bo’yicha dars ishlanmalarini
loyixalash.
4. Biologiya o’qituvchisining ilg’or ish tajribalarini o’rganish.
5. Tajriba – sinov ishlarini tashkil etish va o’tkazish.
6. Tajriba – sinov natijalarini tahlil qilish.
Tadqiqotning yangiligi – “Tashqi muhitning organizmga ta’siri ” mavzusini o’qitishda
yangi pedagogik texnologiyalar ishlab chiqildi.
Tadqiqotda foydalanilgan metodlar.
Ilmiy metodlar.
Adabiyotlarni tahlil qilish.
77
Ilg’or biologiya o’qituvchilarining darslarini kuzatish va tahlil qilish. “Odam va uning
salomatligi” fanidan “Nafas yo`li kasalliklari va ularning oldini olish” darsida
foydalaniladigan slaytlar va videofilmlar tayyorlash.
Tajriba – sinov o’tkazish, olingan natijalarni matematik – statistic yo’l bilan tahlil
qilish.
Tadqiqotning amaliy ahamiyati:
1. “O’sma kasalliklari va ularning oldini olish” mavzusini o’qitishda pedagogik
texnologilardan foydalanish, o’quvchilarning shu mavzuga bo’lgan
qiziqishlarini orttirish.
2. Dars jarayonida pedagogik texnologilardan foydalanish har bir o’quvchining
iqtidori, qiziqishini orttirishga imkon beradi.
3. O’quvchilarni kasbga yo’llash, ularning ilmiy dunyoqarashini kengaytirish,
umuminsoniy qadriyatlarni o’rganishga imkoniyat beradi.
4. Ta’lim – tarbiya berish bilan har bir o’quvchining ijodiy faoliyatiga yo’naltirish.
Xulosa qilib shuni aytish lozimki, biz kasalliklar boshlanmasdan oldin bir yilda bir
marta tо‗liq shifokor kо‗rigidan о‗tib turishimiz lozim. Bu oddiy qoidaga 90 %
insonlar amal qilmaydilar. Bunday profilaktik kо‗riklar juda kо‗p muammolarni
hal qilishi mumkin.
Rossiya Kardiologlar Assosiasiyasi olimlari shuni aniqlashdiki, yurak-qon
tomirlari kasalliklarining rivojlanishini kо‗paytiruvchi yetti omilning saraton
kasalligining ham profilaktikasiga yordam berar ekan.
Bu omillarga quyidagilar kiradi :
1. Yetarlicha jismoniy harakat bilan shug‗ullanish.
2. Semizlikning oldini olish.
3. Tо‗g‗ri sog‗lom tarzda ovqatlanish.
4. Qonda xolesterin miqdorini normal ushlab turish.
5. Qon bosimining kо‗tarilishining oldini olish.
6. Qonda qand miqdorini kuzatib turish.
7. Chekmaslik va ichkilik ichmaslik.
78
Yuqoridagi omillarga amal qilish saraton kasalligining rivojlanishini 51 % ga
kamaytirar ekan. Lekin inson chekishni tashlamasa, bu kо‗rsatkich 25% ga
Olimlarning xulosalari shuni kо‗rsatadiki, inson о‗z yashash tarzini о‗zgartirishga
hech qachon kech emas ekan. Sog‗lom turmush tarzi, tо‗g‗ri ovqatlanish, yetarli
jismoniy harakat bilan shug‗ullanish, tana vaznini kо‗paytirmaslik, qondagi
xolesterin, qand miqdorini tekshirib turish, qon bosimini oshirmaslik faqat qon –
tomir kasalliklarinigina emas, balki saraton kasalligining oldini olishda muhim
о‗rin tutar ekan.
Keyingi yillarda molekulyar biologiyadako‘p odamlarning o‘limiga sabab bo‘lib
kelayotgan eng xavfli kasallik –rakning kelib chiqishini aniqlash va uni davolash
usulini ishlab chiqishga juda kata e‘tibor berilmoqda. Bu muammoga yaqindan
yondashilgan sari uning yechilishi molekulyar biologiya va genetikainjenerligisiz
hal bo‘lmasligi ayon bo‘lmoqda . Normal hujayralardan farqli xususiyatlar:
Birinchidan xavfli o‘sma hujayralari cheksiz o‘sish xususiyatiga ega .Ular
organism to‘qimalarini yemirish hisobiga o‘sadi.Bundan tashqari rak hujayralari
metastaz beradi.,ya‘ni asosiy o‘chog‘dan uzilib qon va limfa orqali boshqa joylarga
tarqaladi va ko‘plab yangi o‘chog‘lar hosil qiladi. Ma‘lum bo‘ldiki ko‘payish
xususiyatiga ega barcha hujayralar aynish xususiyatiga ham ega ekan. Keyingi
yillarda bunday gen ishining regulyatsiyasi buzilishi oqibati degan fikr
tug‘ildi.Rakning kelib chiqishi haqida bir qancha nazariyalar bor.Ulardan biri rak
har xil- tashqi va ichki omillar ta‘sirida paydo bo‘lishi mumkin, lekin gap omilda
emas, balki bo‘linayotgan hujayraning tabiatiga bog‘liq, deb da‘vat
qilinadi.Boshqa bir nazariyaga ko‘ra , rakni kanserogen moddalar qo‘zg‘atadi.Bu
nazariyani tasdiqlaydigan ancha dalillar bor , lekin u rakning hamma xillariga
taalluqli emas.
Keyingi yillarda rakning kelib chiqishida viruslarning roliga asosiy e‘tibor
qaratilgan .Bu fikr ilgaridan bor bo‘lsa ham o‘sma qo‘zg‘atadigan viruslar bor
ekanligiga uzoqvaqtgacha ishonilmas edi.Lekin 1970-yili G.Temin, D.Baltimolar
79
RNK tutuvchi viruslarda DNK sintezlaydigan teskari transkriptaza fermentini
kashf etdilar.Bunday viruslar revertazalardeb ataldi. FermentRNK matritsada
genomga ulanishi mumkin bo‘lgan DNK ni sintezlaydi. Bu tadqiqad ham 1975-yil
Nobel mukofoti bilan nishonlangan.
RNK shaklidagi virus ko‘p vaqtlar davomidahujayrada o‘zgarishsiz ko‘payishi
mumkin .Ammo u DNKtutuvchi shaklga o‘tar ekan , genomga ulanaoladi va
hujayrani o‘zgartiradi.DNKli viruslarrevertazafermentiga muhtoj bo‘lmasa
hamrak qo‘zg‘atish xususiyatiga ega . Bunday viruslar to‘dasi onkogenlar deb
atalib,tarkibidagi RNK(yoki unga muvofiq DNK) zanjirlarida normal hujayrani
aynitib yomon sifatli qilish xususiyatiga ega onkooqsilni kodlaydigan nukleotidlar
qatoriga ega .Binobarin, rakning kelib chiqishi mana shu onkogenlrga
bog‘liq.Shunisi qiziqki ,onkogenlar barcha hayvon va odam hujayralarida ham
topilgan.Ular protoonkogenlar , ya‘ni rakning birlamchi genlari nomini olgan
.Normal hujayrada ular tinch holda yotadi va faqat hujayra rivojlanishining ma‘lum
bosqichida aktivlashib, bitta hujayrada20-30ta RNK molekulalari hosil qiladi.
Ularning
hujayra
aktivligidagi roli unchalik aniq emas, lekin ba‘zi
onkooqsillarstrukturasi hujayralarning o‘sish omillari deb ataladigan ba‘zi
birikmalarga o‘xshash ekani e‘tiborga loyiq.
Qaysi sharoitda protoonkogen faollashib, rak qo‘zg‘atadigan onkogenga aylanadi?
Bu fundamental savolga hali to‘la javob yo‘q.Protoonkogenni qo‘zg‘atadigan
birqator ham ichki, ham tashqi omillar topilgan . Ularning rak paydo bo‘lishidagi
ishtiroki gen enjenerligining nozik usullari va qudratli asboblari yordamida jadallik
bilan o‘rganilmoqda. Xulosa qilib aytganda saraton kasalligining to‘liq davosi
topilmagan bo‘lsada, uni yo‘qotish yo‘lida izlanishlar davom etmoqda. Saraton
kasalligi dunyo aholisiga xavf solayotgan bir paytda unga chalinmaslik uchun har
birimiz qanday choralar ko‘rishimiz kerakligini yodda tutmog‘imiz, muntazam
tibbiy ko‘rikdan o‘tib turishimiz zarur. Kanserogen mahsulotlardan tiyilishimiz,
iloji boricha tabiiy mahsulotlar iste‘mol qilishimiz yaxshi samara beradi. Saraton
dunyo aholisini yengishiga yo‘l qo‘ymaylik.
80
Lug‘atlar
1. Inson-human
2. O`pka-lung
3. Burun-nose
4. Kekirdak-throat, larynx
5. Bronx-bronchi
6. Nafas-breathing
7. Hiqildoq-trachea
8. Bronxit-bronchitis
9. Balg`am-phlegm
10. Hansirash-puff
11. Xirillash-snort
12. Plevra-pleura
13. Kasallik-sickness
14. Burun bo`shlig`i-cavum nasi
15. Dori-cure
16. Bronxial astma-bronchial asthma
17. Laringit-laryhgitis
18. Surunkali bronxit-continuons bronchitis
19. To`qima-wloving
20. Hujayra-cell
21. Sog`lom-heacelthy
22. Odam-man
23. Tarbiya-raising
24. Turmush-lifestyle
25. Talim-study
26. Avlod-offspring
27. Ko`nikma-practice
28. Malaka-skil
29. Tushuncha-idea
30. Dolzarb-height/peak
31. Kasal-sick
32. Belgilar-sign
33. Adabiyot-literayure
34. Taqriz-reviev
35. Vazifa-duty
36. Maqsad-intent
37. Fan-fanatik
38. Manba-cource
39. O`lim-death
40. Harorat-head
41. Pnevmakok-pnevmacocous
42. Xuruj-raid,cortie
81
43. Yallig`lanish-inflamation
44. Yo`tal-cough
45. Klinik-clinical
46.Surunkali-continuous
47. Plevrit-pleurisy
48. Savol-question
49. Kislarod-oxygen
50. Patogenez-pathogeny
51. Plevra-pleura
52. Patalogik-pathologic
46. Xayot-life
47. Tizim-stiring
48. Qonun-law
49. Qoida-rule
50. Guruh-group
51. Targ`ibot-promotion
52. Tashviqot-propogonda
53. Usul-method
54. Vatan-hameland
55. Bakteriya-bacteria
56. Organ-organ
57. Spirt-alcohol
58. Havo-air
59. Bilim-learning
60. Tirik-alive
61. Baho-price
62. Dars-lesson
63. Mavzu-sculject
64. Biologiya-bialogy
65. Nazorat-cantrol
66. Texnalogiya-technology
67. Faol-active
68. Anatomiya-anaomiy
69. Hamkorlik-portnership
70. A`zo-part
71. Samarador-fruitful
72. Pedagogika-pedagogy
73. Talaba-student
74. Qoniqarli-satisfactory
75. O`quvchi-pupil
82
76. Metodika-methodology
77. Chekish-smoke
78. Sayoz bilim-smattering
79. Yurak-heart.
80. Vitamin-vitamin
81. Antioksidant-antioxidant
82. Anibiotik-antibiotic
83. Adenin-adenine
84. Adabiyotlar ro‘yxati-the list af litere
85. Apelsin-orange
86. Baliq-ship
87. Biologiya-biology
88. Biologik-biologikal
89. Biosintez-biosynthes
90. Bob-the chopter
91. Dermatit-dermatid
92. Diareya-diarrhea
93. Dorivor-medicinal
94. Eritma-solution
95. Ekologiya-ecology
96. Fotosintez-photosynthes
97. Ferment-enzyme
98. Fermentativ-fermentation
99. Filtr-filter Gipervitaminoz-hypervitaminos
100.
Go‘sht-meat
101.
Gigiyena-hygiene
102.
Hujayra-cell
103.
Ichak-gut
104.
Indikator- indicator
105.
Jigar-liver
106.
Kalsiy-calcium
107.
Kasallik-illness
108.
Kartoshka-potatoes
109.
Karam-cabbage
110.
Karbonat-carbonate
111.
Kamqonlik-anaemia
112.
Karotin-carotenoid
113.
Koferment-coenzimes
114.
Kislota-acid
115.
Kislotali-acidil
116.
Kasallik-sickness
117.
Kirish-introduction
118.
Limon-lemon
119.
Labaratoriya-labaratory
83
120.
Metabolizm-metabolism
121.
Mikroorganizm-microorganizm
122.
Moddalar almashinuvi-metabolic processes
123.
Mundarija-tableafcontents Do'stlaringiz bilan baham: |