Nikoh va uning mohiyatan axloqiy munosabat ekanini qanday asoslay olasiz?
1. Axloqshunoslik bir necha ming yillik tarixga ega bo`lgan qadimiy fan. U bizda “Ilmi ravish”, “Ilmi axloq”, “Axloq ilmi”, “Odobnoma” singari nomlar bilan atab kelingan. G`arbda esa “Axloqshunoslik” “Etika” nomi bilan mashhur. Biz ham yaqin-yaqingacha ushbu atamadan foydalanib kelar edik. “Etika” atamasi yunoncha “ethos” so`zidan olingan bo`lib “odat”, “fe`l”, “fikrlash tarzi” singari ma`nolarni anglatadi.
Uni birinchi bo`lib yunon faylasufi Arastu ilmiy muomalaga kiritgan. Arastu fanlarni tasniflar ekan ularni uch guruhga bo`ladi: nazariy, amaliy va ijodiy. Birinchi guruhga falsafa, matematika va fizikani, ikkinchi guruhga etika va siyosatni, uchinchi guruhga esa san`at, hunarmandchilik va amaliy fanlarni kiritadi. Shunday qilib, qadimgi yunonlar axloq haqidagi ta`limotni fan darajasiga ko`targanlar va “Etika” deb ataganlar.
2. Etika (Axloqshunoslik) va Estetika bu ikkala fan shu qadar bir-biriga yaqinki, hatto ba’zi davrlarda ular yetarli darajada o’zaro chegaralanmagan. Chunki, insonning hatti-harakati va niyati ko’pincha ham axloqiylikka, ham nafosatga tegishli bo’ladi, ya’ni muayyan ijobiy faoliyat ham ezgulik, ham nafosat xususiyatlarini o’zida birvarakay mujassam qiladi
Etika (Axloqshunoslik) va Huquqshunoslik. Qadimgi Rim huquqshunoslaridan biri Ulpianning ta’kidlashicha «huquqni o’rganuvchi, avvalo huquq (ins) so’zining kelib chiqishini yaxshi bilmog’i kerak». «Huquq»odil sudlov (institia) so’zidan olingan bo’lib adolat va yaxshilik haqidagi fandir.
Axloqshunoslik pedagogika fani bilan chambarchas aloqada. Pedagogikadagi shaxsni shakllantirish, tarbiyalash, ta‘lim berish jarayonlarini, pand-nasihatlarsiz, odobnoma darsliklarisiz tasavvur qilib bo’lmaydi.
Axloqshunoslik bilan dinshunoslik o’zaro aloqadorlikda bo’lib, har ikkalasi ham axloqiy mezon muammosini hal etishga qaratiladi. Din ham ijtimoy ong shakllaridan biri bo’lib, umumjahoniy dinlar vujudga kelgunga qadar mavjud bo’lgan urf-odatlar va qadriyatlar, muayyan diniy qonun-qoidalarga, muqaddas diniy kitoblarga katta ta‘sirini o’tkazgan
Qadimgi davrdanoq axloqshunoslik ruhshunoslik (psixologiya) bilan aloqada bo’lib kelgan. Bu ikki fan ham kishilar hatti-harakati, fe‘l-atvori va mayl-istaklarini o’rganadi. Ruhshunoslik u yoki bu hatti-harakat, fe‘l-atvor, sababiy asos (motiv) larning ruhiy tabiati, shakllanish shart-sharoitlarini ochib beradi, axloqshunoslik esa ruhshunoslik tadqiq etgan Hadislarning axloqiy ahamiyatini tushuntiradi
Axloqshunoslik sotsiologiya fani bilan aloqada bo’lib, bu ikkala fan ham inson faoliyatini boshqarishning ijtimoiy tomoni – axloqni o’rganadi. Lekin, axloqshunoslik sotsiologiyaga nisbatan keng tushunchadir
Axloqshunoslik siyosatshunoslik fani bilan chambarchas bog’liqdir. Siyosat, davlat ishlari faoliyati bilan shug’ullanar ekan, davlat ishlaridagi har bir jarayonda axloq, odob, hulq e‘tiborga olinadi. Davlatda ichki va tashqi siyosat namoyon bo’ladi.
3. Etikaning asosiy kategoriyalari haqida ma'lumot bering.
Axloqshunoslik ekologiya fani bilan ham aloqadorlikda. Axloqshunoslik ko’proq insonning o’zi, o’zgalar va jamiyat oldidagi majburiyatlarini hal etish bilan shug’ullangan, uning tabiatga bo’lgan munosabatini chetda qoldirib kelgan
Axloqshunoslik milliy istiqlol g’oyasi bilan ham o’zaro aloqadorlikda bo’lib, uning ildizi qadimgi tarixga borib taqaladi. Milliy mafkura tizimida axloqiy g’oyalar albatta o’z o’rniga ega bo’ladi, axloqiy g’oyalar zamirida milliy mafkura g’oyalari yotadi.
Axloq kategoriyalarining ko‘pchiligi qarama – qarshi xarakatlarga ega, chunonchi muhabbat va nafrat,
ezgulik va yovuzlik, yaxshilik va yomonlik, kamtarlik va takabburlik, sadoqat va hiyonat turli ijtimoiy fakt va xodisalarni qamrab oluvchi baho katigoriyalari bo‘lsa, burch, vijdon, sha’n, qadr – qimmat, baxt nisbatan tor katigoriyalar bo‘lib, axloqiy munosabatlarni shaxsni ichki dunyosi orqali birmuncha yaqqol ask ettiradi.
Muhabbat va nafrat. Muhabbat bosh mezoniy kategoriya sifatida deyarli barcha asosiy kategoriyalarda va
tamoyillarda o‘z «hissa»siga ega. Muhabbatning ob’ekti doimo go‘zallik, manfaatsiz go‘zallik. U - Allohmi,Vatanmi, yormi - muhabbat egasiga undan-da go‘zalroq narsa yo‘q. Ayni paytda bir ob’ektni sevgan kishi boshqa ob’ektlarni ham sevishi tabiiy.
Ezgulik va yovuzlik. Asosiy kategoriyalar orasidagi yana bir juftlik - ezgulik va yovuzlik; ezgulik etikadagi eng muhim kategoriyalardan. U inson faoliyatining asl mohiyatini anglatadi - Tangri irodasining inson qalbidagi tajassumi sifatida namoyon bo‘ladi. «Ezgu o‘y, ezgu so‘z, ezgu a’mol» uchligi «Avesto» dan tortib barcha muqaddas kitoblarda etakchi o‘rinni egallashi ham shundan.
Yaxshilik va yomonlik. “YAxshilik va yomonlik” axloqning markaziy katigoriyalaridan hisoblanadi.
YAxshilik katigoriyasi odatda, kishining biror talabiga to‘la javob beradigan, unga yoqadigan, ma’lum
bo‘lgan hatti – xarakatlar narsalarning ijobiy sifatlari, biror kishining manfaatini ko‘zlab ish tutish, unga
manfaat etkazish, xayrli, ezgu ishlarni amalga oshirish tushiniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |