Nigora Erkaboyeva

III.  Dars  mazmuni  va  uning  didaktik  imkoniyatlari. 
Ta’lim  mazmuni 
tizimlashtirilgan bilim, ko‘nikma va malakalar, qarashlar, ishonchlar to‘plami, o‘quv-
tarbiyaviy ishlarni tashkil etish natijasida erishilgan amaliy tayyorgarlikning ma’lum 
darajasi bilan belgilanadi.  
Ta’lim  mazmunining  asosiy  tarkibiy  qismlaridan  biri  bo‘lgan  bilimlar  muhim 
ijtimoiy  qadriyat  ham  sanaladi.  U  individning  ijtimoiylashishi,  odamning  sotsium 
(ijtimoiy  muhit)ga  kirishiga  yordam  beradi.  O‘tgan  asrda  ta’lim  mazmunini 
siyosiylashtirishga  urinishga  qaratilgan  harakatlarning  yuzaga  kelganligi  uning 
mazmunini  belgilashda  ekstensiv  yondashish  (miqdoriy  –  sonini  ko‘paytirish) 
yetakchi o‘rin egalladi. Natijada ta’lim mazmuni o‘quv fanlari sonining doimiy  ortib 
borish  hisobiga  kengaytirildi,  ta’lim  jarayonida  tayyor  bilimlarni  berish  asosida 
o‘quvchilarda  bilim,  ko‘nikma  va  malakalarini  shakllantirishga  e’tibor  qaratilib, 
o‘quvchi shaxsini rivojlantirish masalasi o‘z yechimini topmadi. 
So‘nggi  yillarda  ta’limni  insonparvarlashtirish  yo‘lida  ta’lim  mazmunini 
aniqlashda shaxsga-yo‘naltirilgan yondashuv asosiy o‘rinni egallay boshladi. Bunday 
yondashish  V.V.Kraevskiy,  I.Ya.Lerner,  M.N.Skatkin  (Rossiya);  M.Ochilova, 
N.N.Azizxo‘jaeva,  N.Sayidahmedov,  F.R.Yuzlikaev  (O‘zbekiston)larning  ishlarida 
o‘z  aksini  topdi.  Masalan,  V.V.Kraevskiy,  I.Ya.Lernerlar  ta’lim  mazmuni  deganda 

---

shaxsni  har  tomonlama  rivojlantirishni  ta’minlovchi  pedagogik  bilim,  ko‘nikma  va 
malakalar  to‘plami,  ijodiy  faoliyat  tajribasi  hamda  emotsional-irodaviy  munosabat 
tajribasini tushunadilar.  
Demak,  shaxsga  yo‘naltirilgan  yondashishga  muvofiq  ta’lim  mazmuni 
mohiyatini  aniqlashda  asosiy  qadriyat  bilim  emas,  balki  odamning  o‘zi  hisoblanadi. 
Bunday  yondoshuv  shaxsning  ta’lim  olish,  ma’naviy,  madaniy  va  hayotiy  talab-
ehtiyojlarini  qondirish,  rivojlanayotgan  shaxsga  nisbatan  samimiy    munosabatda 
bo‘lishi ta’lim mazmunini erkin tanlash imkonini beradi. 
An’anaviy pedagogika deyarli faqat odamning ijtimoiy mohiyatini tan olganligi 
bois, ta’limning maqsadi insonning jamiyat a’zosi sifatida rivojlanishi, unda ijtimoiy 
ahamiyatli sifatlarning shakllanishi hisoblanadi.  
Darsning  didaktik  imkoniyatlari  quyidagilardir:  har  bir  darsning  ta’limiy 
vazifalarini  belgilash;  darsni  axborotlar  bilan  boyitish;  o‘quvchilarning  ijtimoiy  va 
shaxsiy  ehtiyojlarini  hisobga  olish;  dars  mazmunini  optimallashtirish;  ta’lim 
jarayoniga  ilg‘or  texnologiyalarni  joriy  etish;  turli  shakl,  metod  va  vositalaridan 
o‘rinli  foydalanish;  dars  tuzilishiga  ijodiy  yondashish;  ta’lim  berishda  o‘qitishning 
jamoaviy, guruhli va individual shakllarini qo‘llash; operativ qayta aloqani o‘rnatish; 
nazorat va boshqaruvni tashkil etish; darsning samarali kechishini ta’minlash. 
O‘qituvchining  pedagogik  mahorati,  shuningdek,  darslarni  quyidagi  talablarga 
muvofiq  tashkil  etishda  ham  namoyon  bo‘ladi:  fanning  ilg‘or  yutuqlari,  pedagogik 
texnologiyalardan foydalanish, darsni o‘quv-tarbiyaviy jarayon qonuniyatlari asosida 
tashkil  etish;  darsda  barcha  didaktik  tamoyil  va  qoidalarning  optimal  nisbatlarini 
ta’minlash; o‘quvchilarning qiziqishlari, layoqati va talablarini hisobga olish asosida 
ular tomonidan bilimlarning puxta o‘zlashtirilishi uchun zarur   sharoitlarni yaratish; 
o‘quvchilar  anglab  yetadigan  fanlararo  bog‘liqliklarni  o‘rnatish;  ilgari  o‘rganilgan 
bilim  va  malakalari,  shuningdek,    o‘quvchilarning  rivojlanish  darajasiga  tayanish; 
shaxsning  har  tomonlama  rivojlantirishni  motivatsiyalash  va  faollashtirish;  o‘quv-
tarbiyaviy  faoliyat  barcha  bosqichlarining  mantiqiyligi  va  emotsionalligi;  pedagogik 
vositalardan  samarali  foydalanish;  zarur  bilim,  ko‘nikma  va  malakalar,  fikrlash  va 
faoliyat  ratsional  usullarini  shakllantirish;  mavjud  bilimlarni  doimo  boyitib  borish 
ehtiyojini yuzaga keltirish; har bir darsni puxta loyihalashtirish, rejalashtirish, tashxis 
va taxmin qilish.