|
O‘quv-bilish faoliyatini rivojlantirish – belgilangan mezonlarga muvofiq talabalarning past darajadagi bilim, ko‘nikma va malakalarining
o‘rta va yuqori darajalarga o‘sib o‘tishini ifodalovchi jarayon sanaladi.
O‘quv-bilish faoliyatining o‘ziga xosligi uning o‘quvchilar tomonidan ular uchun yangi bo‘lgan bilim, ko‘nikma va malakalarni o‘zlashtirishga, ob’ektiv borliqni anglashga yo‘naltirilganligi bilan belgilanadi. Biroq, bilimlarni o‘zlashtirishning xarakterli turlicha bo‘lishi mumkin. Bizning nazarimizda aynan mana shu o‘quv-bilish faoliyatining turli ko‘rinishlarining predmetini farqlab beradi.
Har bir o‘quv predmetini o‘rganishda quyidagi jihatlar ko‘zga tashlanadi: 1) axborotli jihati – axborotni o‘zlashtirish; 2) shaxsiy jihati – faoliyat usullarini egallash.
O‘quv mashg‘ulotlarida o‘quvchilarning o‘quv-bilish faoliyatining asosiy turlari quyidagilardir: kuzatish, tajriba, kitoblar, politexnik lug‘atlar, ma’lumotnomalar bilan ishlash, bilimlarni tizimlashtirish va boshqalar. Ular bir-biri bilan o‘zaro bog‘langan.
O‘quv-bilish faoliyatining quyidagi turlarini ilgari surish mumkin:
Og‘zaki (belgili) xarakterga ega o‘quv-bilish faoliyati: kuzatish; tajriba; kitoblar, politexnik lug‘atlar, ma’lumotnomalar bilan ishlash, bilimlarni tizimlashtirish, bilishga oid masalalarni yechish (muammoli vaziyatlarni hal qilish), grafiklar qurish; o‘qituvchining tushuntirishini tinglash; tengdoshlarining chiqishlarini tinglash va tahlil qilish; darsliklar bilan mustaqillik ishlash; lug‘atlar, ma’lumotnomalar, ilmiy-ommabop adabiyotlar bilan ishlash; materialni bir necha
9 Рубинштейн С.Л. Принципы и пути развития психологии. – М.: Владос, 1999. – С. 38.
10 Булатова Ю.И. Активизация учебно-познавательной деятельности студентов вузов / Ж. Педагогика высшей школы и профессионального образования. – М.: 2012. – №3. – С. 9.
manbalar bo‘yicha tanlash va solishtirish; referat va ma’ruzalar yozish; formulani keltirib chiqirish va isbotlash; formulani tahlil qilish; dasturlashtirish; miqdor va sifatga oid masalalarni yechish; tushunchalarni bir-biridan farqlash topshirig‘ini bajarish; o‘quv materialini tizimlashtirish; dasturni tahrir qilish.
Borliq elementlarini idrok qilishga asoslangan o‘quv-bilish faoliyati: o‘qituvchining namoyishini kuzatish; o‘quv filmlarini tomosha qilish; grafik, jadval va sxemalarni tahlil qilish; kuzatilayotgan hodisani tushuntirish; muammoli vaziyatlarni tahlil qilish.
Amaliy (tajriba)ga asoslangan o‘quv-bilish faoliyati: o‘z sohasi bo‘yicha amaliy tajribalar o‘tkazish; tajribaviy masalalar bilan ishlash; tarqatma materiallar bilan ishlash; materiallar kollektsiyasini yig‘ish va tasniflash; mavjud ma’lumotlarni tahlil qilish asosida ilmiy farazlarni ilgari surish; tajriba ishlari metodikasini ishlab chiqish va tekshirish; tadqiqot tajribasini olib borish; modellashtirish va loyihalash.
O‘quv-bilish faoliyatining turlari shartli ravishda quyidagi tarzda ham o‘zaro farqlanadi: 1) matn bilan ishlashga asoslangan o‘quv-bilish faoliyat; 2) turli ob’ektlarni kuzatishga asoslangan o‘quv-bilish faoliyati; 3) turli amaliy ishlarni bajarishga asoslangan o‘quv-bilish faoliyati.
O‘quv-bilish faoliyatining tarkiiy tuzilmasida quyidagi elementlar
mavjud bo‘ladi: o‘quv-bilish faoliyatining o‘zaro aloqador bo‘lgan alohida turlari; faoliyatni yaxlit bajarilishini ta’minlovchi muayyan harakatlar
jamlanmasi; harakatlarni bajarish usullari bo‘lgan operatsiyalar.
O‘quv-bilish faoliyati negizida bilim, ko‘nikma, malaka va shaxs sifatlari aks etadi. Ular o‘quvchilik yillarining birinchi sinfdan boshlab o‘zlashtiriladi. Bu kabi elementlar qatorida tez o‘qish, matnni o‘qish, matn mazmunini o‘zining so‘zlari bilan tayta hikoya qilish, kuzatish, eng oddiy xulosalar chiqarishga o‘rgatish.
Umumlashtirilgan o‘quv-bilish ko‘nikmalarining shakllantirish uchun faoliyatning yo‘naltirilgan asosini topish zarur. Ko‘plab tadqiqotchi-pedagoglar umumlashtirilgan o‘quv-bilish faoliyati ko‘nikmalari sifatida quyidagilarni e’tirof etadi: tajriba, kitob bilan ishlash, kuzatish va boshqalar (A.V.Usova); masalalarni yechish (N.N.Tulkiboeva), tajriba (A.A.Bobrov, E.T.Izergin), tizimlashtirish (A.N.Zvyagin, S.F.Shilova, L.Ya.Zorina), kitob bilan ishlash (V.K.Buryak), faoliyat metodlari (B.I.Korotyaev, P.I.Pidkasist, Z.F.Chexlova).
Yu.K.Babanskiy11, I.Ya.Lerner12, G.I.Shukina13lar tomonidan o‘quv-bilish faoliyati darajasini aniqlashga qaratilgan yondashuv keng tarqalgan. Unga ko‘ra o‘quv-bilish faoliyati darajasi uning xarakteri, o‘quvchilarning mustaqillik darajasiga muvofiq aniqlanadi: 1) reproduktiv (unumli, samarali); 2) izohli-ko‘rgazmali; 3) muammoli;
qisman-izlanuvchan; 5) izlanuvchan.
D.B.Bogoyavlenskaya esa o‘quvchilarning intellektual faolliklaridan kelib chiqqan holda o‘quv-bilish faoliyati darajalarini o‘ziga xos tarzda belgilaydi:
11 Бабанский Ю.К. Оптимизация процесса обучения. – М.: Педагогика, 1977. – 257 с.
12 Лернер П.С. Инновационные технологии повыщение интерактивности профильного обучения // Ж. Школьные технологии. – М.: 2004. - № 6. – С. 155-168.
13 Щукина Г.И. Педагогические проблемы формирования познавательных интересов учащихся. – М.: Педагогика, 1988. – 208 с.
1) reproduktiv (unumli, samarali); 2) evristik; 3) kreativ14.
O‘quv-bilish faoliyati darajalarini belgilash haqidagi D.B.Bogoyavlenskiy15ning yondashuviga qo‘shilgan holda uni mazmunan yanada yanada rivojlantirish mumkin degan xulosaga kelindi. Shunga ko‘ra, o‘quv-bilish faoliyati darajalarini quyidagicha belgilash o‘quvchilarning bu boradagi amaliy harakatlarini ularning mohiyatidan kelib chiqqan holda bir-biridan farqlash va yanada aniq baholash imkoniyatini ta’minlaydi: 1) reproduktiv (unumli, samarali); 2) evristik; 3) tadqiqot; 4) kreativ.
O‘quvchilarning o‘quv-bilish faoliyatini rivojlantirishda kichik tadqiqot xarakteridagi amaliy harakat ko‘nikma, malakalariga ega bo‘lishlari muhim ahamiyatiga ega. Chunki ular maktabda tahsil olish jarayonida bir qator ijodiy va kichik tadqiqot xarakteridagi o‘quv faoliyati (loyihalar, ekspeditsiyalar)ni amalga oshiradi. Bu esa o‘z navbatida o‘quvchilarning tadqiqot ko‘nikma va malakalariga ega bo‘lishlarini taqozo etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
