Nigora Erkaboyeva pedagogik mahorat (O‘quv qo‘llanma) Toshkent

Nutq organlari, nutq apparati. Pedagog nutqi ham nutq tovushlarini hosil qiladigan nutq organlarining ishtirokida tashkil etiladi. Nutq ko‘plab organlar ishtiroki, ularning imkoniyati bilan hosil qilinadi.

Nutq hosil qiluvchi organlar – nutqni hosil qilish jarayonida ishtirok etuvchi organlar.
Nutqni hosil qilishda ishtirok etuvchi organlar umumiy holda nutq apparati deb yuritiladi. Nutq apparati (yoki nutq hosil qiluvchi organlar) quyidagilar hisoblanadi (19-rasm):

8. rasm. Nutq hosil qiluvchi organlar

2. 
   Nutq texnikasi: nafas olish, ovozni yo‘lga qo‘yish, uning tozalanishi, talaffuz, nutq sur’ati. Bugungi kunda nutq texnikasi bo‘yicha bir qancha majmuaviy mashqlar asoslangan. Ular so‘zlashish paytida to‘g‘ri nafas olish, tovush hosil qilish, nutqni ma’noli ifodalash malakalarini takomillashtirishga yordam beradi.
   

Nutq texnikasi – nutqni tinglovchi yoki o‘quvchiga etkazishda qo‘llaniladigan vositalar majmui.
Pedagogni nutqining hosil bo‘lishida nafas olish, nutqli nafas olish juda muhim.
Nafas olish organizmga hayot bag‘ishlovchi fiziologik funktsiyani bajarish bilan
birga nutqning energiya bazasi ham hisoblanadi.
Nutqli (yoki tovushli) nafas olish (fonatsion, yun. “phono” – tovush) – nafasning nutq jarayonidagi olinishi.
Insonning kundalik hayotidagi nutq asosan dialog shaklida bo‘ladi. Shuning uchun ham nafas olish ortiqcha qiyinchilik tug‘dirmaydi. Kasbiy faoliyatda, ayniqsa, dars jarayonida pedagog uzoq so‘zlaydi. Bu esa yangi mavzuni tushuntirish, ma’ruza o‘qish bilan bog‘liq. Agar pedagog nafas olish texnikasini yaxshi egallamagan bo‘lsa, unda pedagogik faoliyat jarayonida uzoq so‘zlash oqibatida tomir urishining tezlashuvi, yuzning qizarib ketishi, nafas qisilishi ro‘y beradi.
Nafas olish texnikasi bir necha turga ajratiladi. Ular (20-rasm):


Asosiy turlari

Ko‘krak-qorin orqali nafas olish
Aralash nafas olish

Bunday nafas olganda o‘rta qovurg‘alar, biqin harakatga keladi, ya’ni ular kengayadi

Bunday nafas olish pastki qovurg‘alar, diafragma ishtirokida nafas olish sanaladi. Bunda ko‘krak qafasi va kiftlar ko‘tarilmaydi