Nigora Erkaboyeva pedagogik mahorat (O‘quv qo‘llanma) Toshkent

Pedagogning ovozining asosiy xususiyatlari. Pedagogik jarayonda pedagogning ta’sirini kuchaytiradigan omillardan biri – uning ovozi, unga xos bo‘lgan xususiyatlar sanaladi. Pedagog ovozining yoqimli va jarangdor bo‘lishi talabalar e’tiborini o‘ziga to‘la qarata olishini ta’minlaydi. O‘z ovozida ma’lum kamchiliklar borligini sezgan pedagog ularni bartaraf etishga harakat qilishi kerak. Buning uchun ovozdan foydalanish va uni yaxshilash texnikasi ustida izchil, doimiy mashq qilib borishi talab etiladi. Binobarin, bir yoki ikki marta qilingan mashq bilan ovoz xususiyatlarini yaxshilab bo‘lmaydi.

Pedagogning ovozi quyidagi xususiyatlarni aks ettira olishi zarur:

1. 
   jarangdorlik (tovushning tozaligi va tembrning yorqinligi);
   
2. 
   keng diapazonlik (ovozning eng pastlikdan eng yuqorigacha bo‘lgan darajasi);
   
3. 
   havodorlik (erkin so‘zlaganda yaxshi eshituvchanlikka ega bo‘lishi);
   
4. 
   ixchamlik, harakatchanlik;
   
5. 
   chidamlilik (uzoq ishlash qobiliyatiga ega bo‘lish);
   
6. 
   moslashuvchanlik (dinamika, tembr, ohandorlikning turli sharoitga moslasha olishi);
   
7. 
   qarshi shovqinlarga nisbatan barqarorlik (xalaqit beruvchi shovqinga tembr va tessituraning o‘zgarib turishi);
   
8. 
   suggetsivlik (ovozning hayajon ifodalashi va u orqali mazmunidan qat’iy nazar tinglovchining xulqiga ta’sir qilish xususiyati).
   

Pedagogik faoliyatda pedagog tomonidan nutqni tashkil etishda ayrim jihatlarga e’tibor qaratish talab qilinadi. Ya’ni:

1. 
   adabiy (sheva so‘zlarining qo‘llanilmasligi) me’yorlariga (kadi – qovoq, pamildori – pomidor, kelutti – kelyapti, kartishka – kartoshka va h.k. tarzida) amal
   

qilish;

2. 
   talaffuz (o, a, u ,o‘, f, v, p, d, t, x, h, s, ts, j, sh) me’yorlariga (onor – anor, uxshash – o‘xshash, palakat – falokat, Hamit – Hamid, xam – ham, sentner – tsentner, ijtimoiy – ishtimoiy kabi shakllar) rioya etish;
   
3. 
   kelishik me’yorlariga (Sobirni ukasi – Sobirning ukasi, o‘quvchini daftari – o‘quvchining daftari, poezdga keldim – poezdda keldim va b. ko‘rinishida) amal qilish.
   

Pedagog nutqining takomillashgan bo‘lishi o‘quv materialining talabalar tomonidan puxta o‘zlashtirilishini ta’minlash kafolati bo‘la oladi. Odatda, talabalar pedagogning nutqiga jiddiy e’tibor beradilar.
Biror harf yoki tovushning noto‘g‘ri talaffuz qilinishi ularning kulgilariga sabab bo‘ladi. Monoton (bir ohangli) nutq, haddan tashqari baland ovoz tinglovchini tez charchatsa, past ovozda so‘zlash esa talabalar faoliyatining sustlashuviga olib keladi. Individual suhbat paytidagi baland ovozdan talaba o‘zini aldanayotgandek his etganligi sababli unga nisbatan ishonchsizlik bilan qaraydi. Bir guruh mutaxassislar tovush va uning tembri tug‘ma xususiyat deya e’tirof etishadi. Lekin hozirgi eksperimental fiziologiya tovush sifatini o‘zgartirish mumkinligini tasdiqlaydi. Shu bois har bir pedagog nutq texnikasini puxta o‘zlashtira olishi kerak.

2.