Nigora Erkaboyeva pedagogik mahorat (O‘quv qo‘llanma) Toshkent

Pedagogik tashxis va o‘qituvchi faoliyatini tashxislash^{. Tushuncha sifatida} tashxislash (diagnostika) “ilk marotaba tibbiyotda qadimgi Yunonistonda qo‘llanilgan. Qadimgi yunonlar muvaffaqiyatli davolash uchun kasallik va uning sabablarini to‘g‘ri anglash, bemor organizmi xususiyatlari, kasallikning kechishi tavsifidan xabardor bo‘lish, turli davo vositalarining ta’sirini bilish va shu sababli kasallikni davolashdan ko‘ra unga to‘g‘ri tashxis qo‘yish muhim ekanligini anglashgan... Ijtimoiy taraqqiyotning keyingi bosqichlarida iqtisodiy, madaniy o‘zgarishlar, sub’ektlarning hayot tarzidan kelib chiqqan holda “diagnostika” tushunchasi turli (texnika, iqtisodiyot, psixologiya) sohalarda ham qo‘llanila boshlangan (I.M.Rasulov).

“Psixologik diagnostika” tushunchasi G.Rorshax tomonidan til iste’moliga kiritilgan. Mazkur tushuncha dastlab G.Rorshaxning 1921 yilda chop etilgan “Psixologik diagnostika: idrokka asoslangan tashxislovchi test” nomli asarida tilga olingan⁴³.



³⁸ Бодалев А.А. Психология общения. – М.: Изд-во «Институт практической психологии», 1996. – 256 с.
³⁹ Семенов И.Н., Степанов С.Ю. Типы взаимодействия наук и методологические ориентации в психологии творчества рефлексии. – М., 1989.
⁴⁰ Кондратьева С.В. Профессионализм в педагогическом общении. – Гродно: Изд-во ГрГУ, 2003. – 330 с.
⁴¹ Карнелович М.М. Рефлексия учителей на этапе послевузовского образования. – Гродно: ГрГУ, 2009. – 67 с.
⁴² Тот источник.
⁴³ Предмет педагогической диагностики и ее историческое развитие // http://lib4all.ru/base/ B2590/B2590Part2-5.php.
“Pedagogik diagnostika” tushunchasi esa Karlxaynts Ingenkamp tomonidan 1968 yilda ilk marta qo‘llanilgan. Muallif pedagogik tashxis yordamida o‘qituvchilar tomonidan o‘quvchilar faoliyatini o‘rganish orqali ularga nisbatan yondashuv yo‘nalishi va mohiyatini belgilash mumkinligiga e’tiborni qaratgan. Muallifning fikriga ko‘ra, pedagogik tashxis pedagogik kuzatish, nazorat topshiriqlari va ijtimoiy, maxsus kabi so‘rovlarning natijalarini qayta ishlash asosida qo‘yilishini aytib o‘tgan⁴⁴.
M.A.Innazarov tomonidan «pedagogik tashxis» tushunchasi shunday ^{ta’riflanadi:} pedagogik tashxis ^{– aniq maqsaddan kelib chiqqan holda muayyan holat} (fazilat, bilimlarni o‘zlashtirish) bo‘yicha o‘rganiluvchi shaxs faoliyatini kuzatish, tekshirish va baholashga oid statistik ma’lumotlarni yig‘ish, ularni tahlil qilish, dinamik rivojlanishni aniqlashga qaratilgan nazorat yoki monitoringning tarkibiy qismi. O‘z mohiyatiga ko‘ra ma’lum jarayon, hodisa yoki ob’ekt bo‘yicha pedagogik tashxis qo‘yishga qaratilgan faoliyat esa pedagogik tashxislash sanaladi. Chunki tashxislash negizida shaxs yoki avtomatik qurilma tomonidan amalga oshiriladigan real harakat yotadi⁴⁵.
V.Uruskoy esa pedagogik tashxislash o‘z mohiyatiga ko‘ra ikki maqsadga erishishga xizmat qiladi, deb hisoblaydi. Ular: 1) o‘qituvchining kasbiy darajasini o‘rganuvchi metod, vositalarning tizimi sifatida kasbiy faoliyatdagi qiyinchiliklarni o‘rganish, ularni barataf etishning samarali yo‘llarini izlash zaruriyatini anglash; 2) pedagogik faoliyatni tashkil etishning individual uslubiga ko‘ra o‘qituvchining kuchli tomonlarini aniqlash, ularni mustahkamlash hamda rivojlantirishning aniq yo‘llari va vositalarini aniqlash⁴⁶.
N.V.Kuzmina talabalar misolida pedagogik tashxisni quyidagi izchillikka muvofiq amalga oshirishni maqsadga muvofiq deb topadi: 1) tashxislash maqsadining aniqlash; 2) vaziyatli modelning tahlili; 3) tashxislashning shakl, metod va vositalarini tanlash; 4) o‘qituvchi va talabaning tashxislash jarayonidagi o‘zaro aloqasining aniqlash; 5) talabalar faoliyatini nazorat va baholash; 6) o‘qituvchi pedagogik faoliyatining tashxisli tadqiqot natijalar bo‘yicha tahlil qilish; 7) talabalar bilish faoliyatini izlanish natijalari bo‘yicha tahlil qilish; 8) etalon (me’yoriy ko‘rsatkichlar)dan og‘ish sabablari va darajasini aniqlash; 9) korrektsiyalovchi faoliyatning belgilash⁴⁷.
Pedagoglar mehnatini tashxislashda quyidagi yo‘nalishlar ustuvorlik qiladi: 1) an’anaviy metodlarni qo‘llagan holda mavjud kasbiy tajribadan oqilona foydalanish;

2. 
   o‘quv faoliyatining ilg‘or metod va usullarni o‘zlashtirish; 3) ularni o‘z vaqtida
   

⁴⁴ Дудина М.М, Хаматнуров Ф.Т. Основы психолого-педагогической диагностики / Учеб.пособие. – Екатеринбург: Изд-во РГПУ, 2016. – С. 16-17.
⁴⁵ Инназаров М.А. Малака ошириш тизимида педагог кадрлар касбий компетентлигини ташхислаш ва баҳолаш технологиялари: пед.фанл.бўйича фалс.докт.(PhD) …дис. – Тошкент: 2020. – 37-бет.
⁴⁶ Шапран Ю.П. Диагностика профессиональной компетентности будущих учителей биологии //https://sibac.info/conf/pedagog/xxii/30254.
⁴⁷ Кузьмина Н.В. Профессионализм личности преподавателя и мастера производственного обучения. – М.: Педагогика, 1990. – С. 29.
o‘quv materialining mazmuni bilan bog‘lay olish; 4) o‘z-o‘zini tahlil va baholash orqali tegishli o‘quv fanini samarali o‘qitishda qayta aloqani ta’minlash⁴⁸.
L.V.Grebennikovaning ishlarida pedagoglar faoliyatini baholash mezonlari sifatida quyidagilar e’tirof etilgan: tegishli o‘quv fani bo‘yicha chuqur bilimga egalik; pedagogika, psixologiya, bolalar va yosh fiziologiyasi asoslarini bilish; o‘qitish metodikasini o‘zlashtirganlik darajasi; kasbiy va ilg‘or tajribalar, metodik navatorlik, shaxsiy innovatsion ishlanmalardan foydalanish malakasiga egalik; shaxsiy kasbiy sifatlar (ijodkorlik, improvizatsiya qila olish, individual ijodiy izlanish, favqulodda topqirlik, kommunikativlik, insoniylik, demokratizm, tashkilotchilik kabi qobiliyatlarga egalik); ta’limning natijasi uchun mas’ullik; hamkasblarga nisbatan ijobiy munosabatda bo‘lish⁴⁹.

3.