|
Tayanch tushunchalar: tarbiyachi, tarbiyachining mahorati, faoliyatni tashxislash, o‘quvchilarni o‘rganish diagnostikasi, o‘quvchilar jamoasini o‘rganish, o‘quvchilar jamoasini o‘rganishning asosiy mezonlari, o‘qituvchi faoliyatining tashxisi, tarbiyachi faoliyati, tarbiyachi faoliyatining tizimi, tarbiyachining asosiy ko‘nikmalari.
Tarbiyachi mahorati. Umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida o‘qituvchi tarbiyachi sifatida ham faoliyat olib boradi. Tarbiyachi ta’lim muassasasida ma’naviy-ma’rifiy ishlar tizimini tashkil etishga mas’ul pedagog hamda ota-onalar bilan birgalikda sinf o‘quvchilarining bilim olishlari va ma’naviy-axloqiy sifatlarni o‘zlashtirishlariga javobgar shaxs hisoblanadi. U o‘ziga biriktirilgan sinf o‘quvchilarining amalda belgilangan ta’lim va tarbiya olishlarini tashkil etadi.
Tarbiyachi tomonidan tashkil etiladigan faoliyat maqsadi har tomonlama barkamol shaxs (fuqaro)ni sinf o‘quvchilarining qobiliyatlarini to‘liq namoyon etishlari uchun yetarli pedagogik sharoit yaratishdir. Bu borada ta’lim muassasalari pedagogik va o‘quvchilar jamoasi hamkorligida tarbiyaviy ishlarni tashkil etishda har bir o‘quvchining o‘ziga xos xususiyatlariga qarab yondoshishni yo‘lga qo‘yadi.
Boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari o‘ziga biriktirilgan sinfga rahbar hisoblanadilar. 5-9-sinflarda tarbiyachi tajribali o‘qituvchilar orasidan ta’lim muassasasi ma’muriyati tomonidan tanlab olinib tayinlanadi.
Bir o‘qituvchiga faqatgina bitta sinf rahbarligi topshiriladi. Tarbiyachilar faoliyatini ma’naviy-ma’rifiy tarbiya ishlari bo‘yicha direktor o‘rinbosari nazorat qiladi va muvofiqlashtiradi.
Sinf o‘quvchilarining ma’naviy va ma’rifiy tarbiyasini tashkil etishda o‘qituvchilar, bolalar yetakchisi, psixolog, ota-onalar, shuningdek, ta’lim muassasasi rahbariyati orqali voyaga yetmaganlar ishlari bo‘yicha komissiyalar, mahalla, huquq- targ‘ibot idoralari, homiylik va vasiylik komissiyalari, tegishli davlat va nodavlat tashkilotlar, ijodiy uyushmalar bilan hamkorlikda ishni tashkil etadi.
Tarbiyachi o‘quvchilariga mehribon bo‘lishi, ularning o‘sib-o‘sishlarini
pedagogik kuzatish asosida nazorat etishi, yordamga muhtoj o‘quvchilarga yakka holda yondosha olishi lozim. Shu asosda ular qalbida milliy g‘urur, vatanparvarlik, mehr-muruvvat, mas’uliyat, tashabbuskorlik, ishbilarmonlik kabi hislatlarni uyg‘ota olishi zarur. Tarbiyachi izlanuvchan bo‘lishi, o‘zining g‘oyaviy-siyosiy bilimini oshirib borishi zarur. Tarbiyachining ahloqiy obro‘si ana shundagina tarbiyaviy ta’sir
kuchiga ega bo‘ladi. Tarbiyachining shaxsiy fazilatlari, ma’naviy qiyofasi o‘quvchilar ongining va xulqining shakllanishiga katta ta’sir ko‘rsatadi.
Pedagogik faoliyat nuqtai nazaridan tarbiyachi uchun kasbiy malaka va ko‘nikmalarga ega bo‘lishning o‘zi yetarli emas. U o‘z tarbiyaviy faoliyatida yuksak darajadagi fuqarolik fazilatlari intizomi va odamiyligi, axloqiy sifatlari bilan hamta’sir o‘tkazadi. Chunki tarbiyachilik talanti juda ko‘p sifatlarni chuqur bilish, keng fikr doirasi, ishga jon dildan ko‘ngil qo‘yishi, bolalarga bo‘lgan cheksiz o‘z kuchi va imkoniyatlariga tayanadigan, atrofida sodir bo‘layotgan voqea-hodisalarga mustaqil munosabat bilan yondoshadigan, har jihatdan barkamol insonni tarbiyalashga imkoniyat yaratadi. Tarbiyachi mehr-muhabbatli, muomalada nazokatli, serzavq, temperament, aqlli, axloqli, vazmin va kamtar bo‘lishi talab etiladi. Bunga yana tarbiyachilik tajribasi qo‘shilsa, ishda muvaffaqiyat ta’minlanishi tabiiydir. Tarbiyachilik mahorati tarbiyachining asosiy qurolidir.
Tarbiyachidan madaniyat darajasining kengligi, pedagogik odob talablariga rioya qilish, har bir o‘quvchi shaxsini inson sifatida hurmat qilish bilan unga nisbatan talabchanlikni unutmaslik, tashkilotchilik malakalariga ega bo‘lishi, o‘z malakasini tinimsiz oshirib borishi bilan ishga ijodiy yondoshish talab qilinadi. Muhimi shundaki, tarbiyachining o‘zi bolalarni tarbiyalamoqchi bo‘lgan g‘oyaviy-axloqiy g‘oyaga mos bo‘lishi kerak. Tarbiyadagi xatolarning ko‘pchiligiga asosiy sabab, o‘quvchining oldiga qo‘yilayotgan talablar tarbiyachi xarakterida hamisha ham namoyon bo‘lavermasligidadir.
Tarbiyachining faol tashkilotchi sifatida hamisha namuna ko‘rsatishi muhim ahamiyatga ega. Ayni vaqtda u kommunikativ (kattalar bilan ham, kichiklar bilan ham tez aloqa o‘rnata olish) qobiliyatiga ega bo‘lishi, ro‘y berayotgan dalil va hodisalarni faqat pedagogik qoidalarga bog‘lab baholashgina emas, balki ro‘y berishi sababiga qarab, hukm ham chiqarishi pedagogik optimizm bilan ijod qilish qobiliyatiga ega bo‘lishi kerak.
Tarbiyachi maktabdagi eng universal pedagog hisoblanib, u bajaradigan mehnatning o‘lchovi, chegarasi yo‘q. Uning bilmagan ishi, uddasidan chiqa olmaydigan sohasi bo‘lmaydi.
Shu bilan bir qatorda, u beg‘araz, xolis va ta’masiz shaxs bo‘lib, jamoatchilik asosida ishlaydi. Tarbiyachi, pedagoglar, ota –onalar va o‘qituvchilarni o‘zaro bog‘lovchi shaxs sifatida barcha tomonlarning nuqtai –nazarini hisobga olishi, harakatlarni bir markazga birlashtirishi, o‘zaro aloqalarning to‘g‘ri bo‘lishiga ta’sir o‘tkazishi va ayni vaqtda o‘zining fikrini ta’minlay olishi kerak. Bu esa donolikdir.
Mana shu fazilatlar tarbiyachining tarbiyaviy ishlar samaradorligini oshirishga va uning muvaffaqiyatini ta’minlashga garov bo‘ladi.
Demak, tarbiyachi quyidagi shaxsiy sifatlarga ega bo‘lishi zarur:
O‘quvchilarga mehribon, hamkor, hamjihat va har bir o‘quvchiga individual yondasha olishi lozim.
Izlanuvchan bo‘lishi, o‘zining g‘oyaviy-siyosiy bilimini oshirib borishi zarur.
Kasbiy ko‘nikma va malakalarga ega bo‘lishi lozim.
Tarbiyachi mehr-muhabbatli, muomalada nazokatli, serzavq, temperament, aqlli, axloqli, vazmin va kamtar bo‘lishi talab etiladi.
Tolerant, tashkilotchi, izlanuvchan, ijodkor, g‘oyaviy-axloqiy e’tiqodli bo‘lishi zarur.
Kommunikativlik (kattalar va kichiklar bilan aloqa o‘rnata olish) qobiliyatiga, optimistik ruhga ega bo‘lishi lozim.
Beg‘araz, xolis va ta’masiz shaxs bo‘lishi kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
