Нигинахон шермухамедова

 
 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
RIVOJLANISH FALSAFASI 
 
O‗ZARO ALOQADORLIK VA RIVOJLANISH HAQIDAGI 
TA‘LIMOT 
Axborot sivilizatsiyasi davriga qadam qo‗yayotgan inson uchun jadal 
sur‘atlarda o‗zgarayotgan dunyo haqidagi tasavvur dunyoqarashning ajralmas 
tarkibiy qismidir. Ammo rivojlanayotgan dunyoning yaxlit nazariy obrazini 
yaratish – og‗ir va mashaqqatli vazifa. Uni echishning falsafiy yo‗li ikki yarim 
ming yil muqaddam boshlangan bo‗lib, shundan beri o‗tgan davr mobaynida 
rivojlanish falsafasi shakllangan va bosqichma-bosqich atroflicha ishlab chiqilgan. 
Falsafaning mazkur bo‗limi rivojlanish muammosini turli nuqtai nazarlardan 
o‗rganuvchi konsepsiyalarni o‗z ichiga oladi. Ularning orasida dialektika, 
metafizika va sinergetika alohida o‗rin egallaydi. Dialektikani bilish, uning 
tamoyillari, qonunlari va kategoriyalaridan ijodiy foydalanish har qanday soha 
mutaxassisi aniq dunyoqarashi va metodologik intizomining muhim sharti 
hisoblangani uchun bu bo‗limda asosiy e‘tibor dialektikani o‗rganishga qaratiladi.

---

336 
Dialektikaning tarixiy shakllari va xususiyatlari. 
«Dialektika» (yunon. 
dialektike
– suhbat qurish san‘ati) so‗zining «dialog» so‗zi bilan umumiy jihatlari 
bisyor. Dastlab dialektika bahslashish, munozara qilish san‘ati sifatida tushunilgan, 
bunda fikrlar, qarashlar qarama-qarshiligi vositasida haqiqatning tagiga etish 
maqsadida muammoni o‗zaro manfaatdor muhokama qilishga qaratilgan munozara 
nazarda tutilgan. Dialektik – bu savol berish va javob qaytarishga usta odam, deb 
hisoblangan.
Stixiyali dialektika
. Qadimgi mutafakkirlar ziddiyatlilik va o‗zgaruvchanlik 
fikr-mulohazalardagina emas, balki real borliqda ham mavjudligini ta‘kidlaganlar. 
Xususan, 
Geraklit 
dunyoni «jonli olov» yoki «ikki marta kirish» mumkin 
bo‗lmagan daryo oqimi sifatida tasavvur qilgan. 
Harakatchan dunyoda vaqt o„tishi 
bilan hamma narsa o„zining dastlabki shakl-shamoyilini yo„qotadi va asta-sekin 
o„zining qarama-qarshiligiga o„tishi stixiyali dialektikadir
: ho‗l narsa quriydi, 
quruq narsa esa nam tortadi; bir narsa boshqa narsaga: sovuq issiqqa, tirik o‗likka 
o‗tadi. Bu mulohazalarda zamonaviy dialektikaning asoslari mujassamlashgan. 
SHu sababli 
qadimgi faylasuflarning stixiyali dialektikasini
dialektikaning tarixan 
birinchi shakli deb hisoblash mumkin. 
Bu borliq va bilishning jarayonlar 
mohiyatini anglab etishga asoslanmagan sodda dialektikadir.
O‗rta asrlarda metafizika falsafadan dialektikani siqib chiqargan. Natijada 
dialektika odamlar ongiga diniy dunyoqarashni singdirish va mustahkamlash 
uchun hukmron sinflar faol foydalangan sofistika va sxolastikaga aylangan.