Нигинахон шермухамедова

Ekologiyaning kelib chiqishi
. Bu atamani nemis biologi 
E.Gekkel
1869 
yilda biologiyaning vazifasi jonli organizmlarning atrof muhit bilan o‗zaro 
bog‗lanishini o‗rganish«
Ekologiya
» atamasi etimologik jihatdan yunoncha 
oikos
– 
uy, boshpana va 
logos
– ta‘limot so‗zlaridan kelib chiqqan bo‗lib, keng ma‘noda 
yashash muhitiga ega bo‗lgan jonli organizm (yoki jonli organizmlar, mavjudotlar) 
tashkil etgan har qanday tashkilot, sistemani anglatadi.dan iborat bo‗lgan 
bo‗limlaridan birini belgilash uchun ilmiy muomalaga kiritgan. Ekologiya 
masalalari uzoq vaqt mobaynida faqat tabiiy fanlar, avvalo biologiya doirasida 
o‗rganildi. So‗ngra, jamiyatning tabiat bilan munosabatlarida iqtisodiy, ijtimoiy va 
hatto siyosiy jihatlar aniqlanishiga qarab, ekologiya ijtimoiy fanlarning ham 
predmetiga aylandi. Ilk ijtimoiy va falsafiy tadqiqotlarning o‗ziyoq jamiyat va 
tabiatning o‗zaro bog‗lanishi muammolari – bu avvalo jamiyatning, uning ijtimoiy-
iqtisodiy tuzilishining, shakllangan qadriyatlar tizimi hamda atrof muhit va 
insonning undagi o‗rni haqidagi tasavvurlarning muammolari ekanligini tasdiqladi.
Bugungi kunda «
ijtimoiy ekologiya
» deb nomlangan ilmiy tadqiqotlar 
sohasi vujudga keldi, «ekologiya» atamasi esa biologiya fanlari doirasidan ancha 
chetga chiqib, juda tez va keng tarqaldi. XX asr 70-yillarining o‗rtalarida ijtimoiy 
ekologiyaning to‗rt asosiy qonuni ta‘riflandi: 

hamma narsa hamma narsa bilan bog‗langan; 

hamma narsa qayoqqadir yo‗qolishi kerak; 

tabiat yaxshiroq biladi; 

tekinga hech narsa bo‗lmaydi
1
.
Bu qonunlar inson atrof muhit bilan uzviy o‗zaro bog‗liq ekanligini 
mustahkamladi va uning tabiatga o‗zboshimchalik bilan va oxirini o‗ylamasdan 
aralashuvini taqiqladi.
Ekologik muammolar keskinlashuviga qarab ular yanada faolroq o‗rganila 
boshlandi. Ijtimoiy ekologiyadan tashqari, ilmiy bilimning boshqa, butunlay yangi 
sohalari, chunonchi: inson ekologiyasi, global ekologiya, shahar ekologiyasi 
yuzaga keldi. Ayrim kishilar va jamiyatning atrof muhit bilan o‗zaro bog‗lanishi 
jabhasida ekologik muammolar ko‗p jihatdan falsafiy ma‘no kasb etdi, chunki u 
inson borlig‗ining fundamental asoslariga daxldordir, Erdagi hayotning 
betakrorligi va uning biologik rang-barangligini saqlash zarurligi haqidagi 
masalani yangidan qo‗ydi.
1
Қаранг: Коммонер Б. Замыкающийся круг. – СП(б).: 1999.- С.36 

---

185