Нигинахон шермухамедова

Ijtimoiy rivojlanish va geografik muhitning o‗zaro ta‘siri
. Aksariyat 
olimlar fikriga ko‗ra, 
geografik muhit jamiyatning ijtimoiy va iqtisodiy tuzilishini 
belgilovchi asosiy omil hisoblanmasa-da, ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanish 
sur‟atini jadallashtirib yoki pasaytirib, tarixiy jarayonga ta‟sir ko„rsatishi 
mumkin. 
SHuni ta‘kidlash lozimki, XX asrga qadar odamlarning iqtisodiy va 
ilmiy-texnikaviy salohiyati yuksalgani sari ularning ishlab chiqarish va ijtimoiy 

---

180 
hayoti geografik muhit va tabiatning stixiyali kuchlariga kamroq bog‗liq bo‗lib 
borgan.
XX asr vaziyatni butunlay o‗zgartirdi: u nafaqat ko‗rsatilgan qonuniyatni 
buzdi, balki uni teskari burib yubordi; ya‘ni insoniyat umumbashariy hodisaga 
aylangach, uning iqtisodiy o‗sishi geografik muhitning tabiiy chegaralariga kelib 
taqaldi. Bu muhit o‗z maydoni va resurslari jihatidan odamlar ishlab chiqarish 
faoliyatining tobora o‗sib borayotgan hozirgi miqyosi uchun haddan tashqari 
kichkina bo‗lib qoldi. Olimlarning hisob-kitoblariga qaraganda, oxirgi uch o‗n 
yillikning o‗zida jahonda insoniyat o‗zining oldingi butun tarixi mobaynida 
iste‘mol qilgan miqdorda xom ashyo ishlatilgan. Iqtisodiy o‗sishning mavjud 
sur‘atlari saqlangan taqdirda, yaqin o‗n yilliklarda sanoat ishlab chiqarishi yana 
ikki-uch baravar ko‗payishi mumkin bo‗lib, bu juda ko‗p miqdorda qo‗shimcha 
tabiiy resurslarni talab qiladi.
Inson o‗zi yaratgan sun‘iy muhit – borlig‗i «ikkilamchi tabiat» Er qiyofasini 
bundan ham ko‗proq o‗zgartiradi. U sayyoraning yashashga ozmi-ko‗pmi yaroqli 
bo‗lgan butun qit‘a va orol hududini qoplagan ulkan megapolislar va son-sanoqsiz 
aholi yashaydigan joylardan iborat. SHuningdek, u avtomobil yo‗llari va temir yo‗l 
tarmoqlari, kanallar, konlar, uyumlar va inson tomonidan yaratilgan va unga qadar 
hech qachon mavjud bo‗lmagan boshqa ko‗plab narsalarni o‗z ichiga oladi.
SHunday qilib, bugungi kunda geografik muhitning o‗zgarishida etakchi rol 
insonga o‗tdi, biroq ayni vaqtda u yuqorida zikr etilgan tabiiy to‗siqlarga duch 
kelib, XX asr boshida qo‗lga kiritilgan geografik muhitga nisbatan o‗z 
mustaqilligini yo‗qotdi. Jamiyat rivojlanishida geografik muhitning rolini 
asoslashga bo‗lgan qiziqish asrlar mobaynida saqlanib qolayotgani va vaqti-vaqti 
bilan kuchayib turishi, ayni shu hol bilan izohlanadi.