Нигинахон шермухамедова

O‗zaro aloqa. 
Real voqelikda har bir muayyan ob‘ekt ko‗p sonli sababiy 
zanjirlarning murakkab «tuguni» hisoblanadi. U boshqa ob‘ektlardan ta‘sirlanish 
bilan bir vaqtda o‗zi ham ularga aks (reaktiv) ta‘sir ko‗rsatadi. «Tashqi» va «ichki» 
sababiy zanjirlar unda uyg‗unlashadi, kesishadi va tarmoqlanadi. Ular bir-biri bilan 
o‗zaro aloqaga kirishadi va bu o‗zaro aloqa ob‘ektda yuz beruvchi barcha 
jarayonlarning negiziga aylanadi.
Ob‘ektni bilish uchun pirovard natijada unda vujudga kelgan sababiy 
aloqalar «tuguni»ni echish talab etiladi. Barcha hodisalar mohiyatiga izohni o‗zaro 
aloqadan izlash kerak. U hodisalarning barcha xossalari va xususiyatlarini 

---

356 
belgilaydi, amalda mavjud bo‗lgan barcha imkoniyatlar, tasodiflar va 
zaruriyatlarning manbalarini o‗zida mujassamlashtiradi. 
O„zaro aloqani tushunish 
– umuman ob‟ektni tushunish demakdir.
Ammo har qanday ob‘ekt boshqa ob‘ektlar bilan o‗zaro aloqa qilgani bois, 
uning barcha o‗zaro aloqalarini bilish uchun undan boshqa ob‘ektlarni o‗rganishga, 
ulardan – uchinchi ob‘ektlarga o‗tishga to‗g‗ri keladi va h.k. Ayrim ob‘ektning 
tabiatini belgilovchi o‗zaro aloqani bilish jarayoni cheksizdir. Paskal ta‘biri bilan 
aytganda, to‗g‗nag‗ich kallagini bilish uchun butun Olamni bilish talab etiladi. 
Aloqa uchun asos.
Aloqa, aloqa uchun asos va aloqa shart-sharoitlari 
tushunchalarini farqlash lozim. 
Aloqa yuzaga kelishiga imkoniyat yaratuvchi ayrim 
xossa, belgi yoki munosabat aloqa uchun asos bo„ladi
. Asosning mavjudligi aloqa 
o‗rnatish uchun zarur, lekin etarli emas, chunki uning o‗rnatilishi doim emas, balki 
muayyan sharoitdagina yuz beradi. SHart-sharoitlar – bu avvalo predmet mavjud 
bo‗lgan muhitdir. U aloqa o‗rnatish uchun qulay yoki noqulay bo‗lishi mumkin. 
SHart-sharoitlar o‗z holicha aloqa o‗rnatish omili bo‗lishi mumkin emas, ular faqat 
aloqa yuzaga kelishiga ko‗maklashadi yoki monelik qiladi.
Narsalar o‗rtasida aloqa biron-bir muayyan asosga ko‗ra yuzaga keladi. 
Umumiy asos ayrim umumiy asosga ega bo‗lgan turli ob‘ektlar o‗rtasida umumiy 
aloqa yo‗lini ham vujudga keltiradi. 
Masalan, muayyan manfaat guruhlari o„z 
manfaatlarini himoya qilish uchun siyosiy guruhlarga birlashadilar, mamlakatdagi 
siyosiy muhitga kuchli ta‟sir ko„rsatadilar. Ammo boshqa, masalan, etnik, diniy va 
boshqa asoslarga ko„ra ular o„zaro bog„liq bo„lmasligi ham mumkin.
SHunday 
qilib, mazkur misolda aloqa yo‗li aloqa yuzaga kelishi uchun asos, boshqa belgilar 
– buning shartlaridir. O‗zaro aloqa umumiy xususiyat kasb etadi, u butun borliqqa 
xosdir. SHu sababli aloqa tushunchasi dialektikada eng umumiy tushunchalardan 
biri hisoblanadi. Boshqa barcha kategoriyalar o‗zaro aloqaning muayyan turlari 
bilan tavsiflanadi.
Aloqa tushunchasi o„zaro aloqa, harakat, munosabat tushunchalari orqali 
yoritiladi
. «Hozirgi zamon falsafa lug‗ati»da
1
munosabat 
tushunchasi 
«narsalarning o‗zaro mavjudlik usuli, ularda yashirin xossalarning namoyon 
bo‗lish omili» sifatida ta‘riflangan. Bu ta‘rifda munosabatni tavsiflovchi quyidagi 
jihatlar farqlanadi: birinchidan, narsalarning o‗zaro mavjudligi, yaqinlashuvi, 
birlashuvi. Ikkinchidan, munosabat narsaning xossalarini namoyon etish, ya‘ni 
harakatga keltirish usuli sifatida amal qiladi. Uchinchidan, narsalarning birlashuvi 
sifatidagi munosabat ta‘sirida kooperativ effekt, ya‘ni 
narsalar holatlarining bir-
birini o„zgartirishi
yuz beradi. Bunda munosabat yuzaga kelgunga qadar yashirin 
holda mavjud bo‗lgan narsalarning xossalari bir-biriga o‗tadi va namoyon bo‗ladi. 
Xullas,
 
munosabat, bir tomondan, narsalarning o„zaro aloqasini, boshqa 
tomondan esa – ularning alohida-alohida mavjudligini nazarda tutadi.