Ngt kurs 4 Guruh Fanning nomi “Нефт ва газокондесатни қайта ишлаш технологияси”

Kvartsdagi suyuq fosfor kislotasi katalizatori. Kvartsli qumga kislota plyonkasi yotqizilgan. Bu katalizator suv bilan yuvish orqali yengil regenerasiyalanadi va toza kislotani tez yutadi. Kvarts donalarining maydalanish darajasi ortishi bilan uning solishtirma yuzasi ortadi, lekin katalizator qatlamining gidravlik qarshiligi ham ortadi. Oddiy hollarda kvarts donalarining o‘lchami 0,7-0,9 mm ni tashkil etadi. Bu katalizatorning kamchiligi shundaki kvarts yuzasidan kislotaning mexanik olib ketilishidadir. Ikkala katalizatorni ham solishtirma yuzasi (2-4 m²/g) uncha katta emas.

Harorat. Ishlab chiqarish sharoitlarida qo‘llaniladigan harorat (175-245⁰S) oralig`ida reaktsiya tezligi asosan modda almashinish, aktivlanish energiyasi lar orqali aniqlanadi. Demak, haroratni 175⁰S dan 245⁰S gacha oshishi reaktsiya tezligini 3-5 marta ortishiga olib keladi. 130⁰S dan past haroratda propenning polimerlanishi bormaydi va natijada fosfor kislotali efirlar hosil bo‘ladi. Haroratning ortishi bilan polimer karbonationlarning buzilishi ortadi va natijada yuqori qaynovchi polimerlarning chiqishi kamayadi, katalizatorning fraksion tarkibi yengillashadi. Haroratning ortishi bilan smolasimon moddalar hosil bo‘lishi ortib, katalizator yuzasini to‘sib qo‘yadi. Haroratning ortishi katalizotning qurum bilan ifloslanishini tezlashtiradi. 221-228⁰S da atmosfera bosimida kislota yuzasida P₂O₅ ning bug‘lari miqdori 0,009% ni, 250-259⁰S da esa 0,05%ni tashkil etadi. Shu sabablarga ko‘ra jarayonning haroratini 205-220⁰S dan yuqori bo‘lishi yaxshi emas. Polimerlanish reaktsiyasinimng o‘zi ekzotermik bo‘lib, reaktsiya zonasidan issiqlikni chiqarib turish kerak. Shu maqsadda katalizator qatlamlari orasiga reaktorga suyuq propan kiritiladi. Undan tashqari reaktor devoridan sovuq suvni o‘tkazish bu usulda harorat yaxshi boshqariladi. Lekin reaktorda metall sarfi ortadi.

Bosim. Propen va butenlar uchun jarayonning harorati ularning kritik haroratidan ortiq bo‘lgani uchun ular gaz fazasida bo‘ladi. Dimer va yuqori polimerlar uchun jarayon harorati ularning kritik haroratlaridan past. Geksenlarning to‘yingan bug‘ bosimi 225⁰S da 2 mPa bo‘lgani uchun ular ham gaz fazasida bo‘ladi. Odatda xom ashyo 50% gacha propan va butan saqlaydi, geksenlar 4 MPa bosimda qisman suyuq fazada bo‘ladi. Past bosimlarda katalizatorda suyuq faza miqdori uncha katta emas, smolasimon mahsulotlar katalizator yuzasidan qiyin yuviladi va natijada katalizatorni aktivligi pasayadi. Bu holatda katalizat rangsiz bo‘ladi. Bosimni ≈6mPa gacha ko‘targanda (15.3-jadval) polimerlanish mahsulotlari suyuq fazada bo‘ladi va smolasimon moddalar katalizator yuzasida eriydi. Bu katalizatorni xizmat qilish muddatini (2-3 marta) ortishiga olib keladi. Bu holatda katalizot tarkibidagi smolali mahsulotlarni ajratish uchun ikkilamchi haydashga muhtoj bo‘ladi.

. 15.3- jadval