Nerv (asab) sistemasi bosh sahifa Nerv sistemasining ahamiyati

9-rasm. Bosh miya po`stlog`ining mikroskopik tuzilishi:

I-eng ustki qavat, nerv hujayralarining kalta o`simtalaridan

tashkil topgan; II- donodor hujayralar; III-piramidasimon

hujayralar; IV - yulduzsimon hujayralar; V - piramidasimon yirik

hujaylar; VI-duksimon hujayrakar.

10-

rasm. Bosh miya yarim sharlari

po'stlog'ida oliy Derv

markazlariniDg joylashuvi:

1- hid bilish; 2- yozuv (o'ng qo'l); 3-

siypalash (o'ng qo'I); 4-eshitish; 5-

gapirish; 6-hisoblash; 7- o'qish; 8-

ko'rish; 9- siypalash (chap qo'l); 10-

ohang, intonatsiya; 11- oriyentirlash

(o'zi turganjoyni aniqlash); 12-

geometrik shakllami aniqlash

markazi.

bir-biri  bilan  bog'laydi.  Bu  zonalar  sezgi  va  harakatlanish  a'zolaridan

kelgan ta'sirni analiz va sintez qiIadi.

Bosh  miya  yarim  sharlarining  po'stloq  qismi  odam  oliy  nerv  faoliyatining

flziologik  asosi  hisoblanadi.  Odamning  flkrlashi,  ongi,  o'zlashtirishi,  eslab

qolishi,  boshqalar  bilan  muomala  qilishi,  madaniyati,  bilim  olishi,  hunar

o'rganishi, murakkab harakatlarni bajarishi miya po'stlog'ining faoliyatidir.

Miya po'stlog'ining turli qismlarida har xil funksiyalarni boshqaruvchi nerv

markazlari  joylashgan.  Chunonchi,  po'stloqning  ensa  qismida  ko'rish,

chakka  qismida  eshitish,  peshana  qismining  ostki  ichkari  sohasida  hid

bilish, tepa qismidagi oldingi markaziy pushtasida harakat, orqa markaziy

pushtasida  tana  terisining  sezgi  markazlari  joylashgan  (10-  rasm).  Miya

po'stlog'i  markazlaridaginerv  hujayralari  bosh  miyaning  pastki  qismi  va

orqa  miyadagi  nerv  markazlari  bilan  maxsus  nerv  yo'llari  orqali

bog'langan.  Bu  nerv  markazlari  esa  o'z  navbatida  ishchi  a'zolar  (ko'z,

quloq,  muskullar  va  hokazo)  bilan  nerv  tolalari  orqali  bog'langan.  Shuni

ta'kidlash  kerakki,  har  bir  a'zo  nerv  markazining  miya  po'stlog'ida

egallagan  o'rni  uning  ish  faoliyati  muhimJigiga  qarab  har  xil  bo'ladi.

Masalan,  odamning  kundalik  hayotida  uning  qo'l  panjalari  juda  ko'p

vazifani  bajaradi.  Shuning  uchun  ularning  harakatini  boshqaruvchi  nerv

markazi  miya  po'stlog'ida,  hatto  ko'krak,  qorin,  yelka  qismlarining

markaziga nisbatan ham kattaroq joyni egallaydi.

Yarim  sharlar  po'stlog'idagi  nerv  hujayralarini  orqa  miya  bilan  tutashtiruvchi  nerv  yo'llari  bosh  miyaning  quyi

qismida  kesishadi.  Buning  natijasida  chap  yarim  shardagi  nerv  markazlari  odam  tanasining  o'ng  tomonidagi

to'qima va a'zolar, o'ng yarim shardagi nerv markazlari esa tananing chap tomonidagi to'qima va a'zolar ishini

boshqaradi.

Bosh miya yarim sharlarining ichki (po'stloq osti) qismi oq moddadan  iborat  bo'lib,  u  miya  po'stlog'idagi  nerv

hujayralarining o'simtalaridan tashkil topgan. Ular miya po'stlog'ining turli qismlaridagi hujayralarni, ya'ni nerv

markazlarini bir-biri bilan va bosh miyaning quyi qismidagi (miya stvolidagi) markazlar bilan bog'laydi.

Ma'lumki, gapirish qobiliyati barcha tirik mavjudotlar ichida odamda rivojlangan. Shuning uchun ham gapirish

markazining  joylashishi  o'ziga  xos  xususiyatlarga  ega.  Asosiy  gapirish  markazi  chap  yarim  shar  po'stlog'ining

chakka  qismida  joylashgan.  Bu  joydagi  miya  to'qimasi  zararlansa,  odam  gapirish  qobiliyatini  yo'qotadi.  O'ng

yarim  shar  po'stlog'ining  chakka  qismida  gapga  ohang,  intonatsiya  berish  markazi  joylashgan.  Bu  markaz

zararlansa,  chap  yarim  shardagi  gapirish  markazi  orqali  odamning  gapirish  qobiliyati  saqlanaveradi,  lekin

gapining  ohangi,  intonatsiyasi  bo'lmaydi,  ya'ni  gap  qo'pol  bo'ladi.  Bunday  odam  oldin  eshitgan  musiqalarni

unutib qo'yadi, ya'ni musiqa ohangi farqini bir¬biridan ajrata olmaydi.

Shunday qilib, bosh miya yarim sharlarining po'stloq qismida joylashgan oliy nerv markazlari odam tanasining

barcha to'qima va a'zolari ishini boshqaradi.