Neoliberalizm va ijlimoiy bozor xo’jaligi Neoliberalizm kontseptsiyasi

3-savol. Kobb-Duglasning ikki omilli modeli 
Iqtisodiy o’sishga turli omillar ta’sirida, jumladan mehnat va kapital omillari, 
ulaming yuqori unumdorligi natijasida erishish mumkin. Bunda har ikki omilning 
ishlab chiqarish hajmini ko’paytirishga bo’lgan ta’siri har xil bo’ladi. Mehnat va 
kapital omillari o’rtasidagi ratsional nisbat ishlab chiqarish funktsiyasi yordamida 
aniqlanadi. Eng qulay vaziyat foydalanayotgan har bir omil me’yorli unumdorlikka 
erishganda yuzaga keladi. Ishlab chiqarish funktsiyasiga asoslangan holda 
amerikalik iqtisodchi P.Duglas va matematik X.Kobb iqtisodiy o’sish modelini 
ishlab chiqdilar. Mazkur model ikki omilli - mehnat va kapital - bo’lib, u ushbu 
omillarining ishlab chiqarish hajmini yoki milliy daromadni ko’paytirishdagi 
ulushni hisoblashga imkon beradi. Kobb - Duglas modeli quyidagi ko’rinishga ega: 
Y = AKaLb, bu yerda: Y - ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori (milliy daromad), 
K - kapital qo’yilmasi, L - sarflangan yalpi mehnat, A - mutanosiblik koeffitsienti, 
a - mahsulot (daromad)dagi kapital hissasini ko’rsatuvchi koeffitsient, b - mahsulot 
(daromad)dagi mehnat hissasini ko’rsatuvchi koeffitsient. Mazkur model 
mualliflari 1899-1922 yillar davrida AQSh ishlab chiqarish sanoatida ish bilan 
bandlikning, asosiy kapitalning va ishlab chiqarishning dinamikasi to’g’risidagi 
statistik ma’lumotlar asosida (empirik usulda) ishlab chiqarish funktsiyasining 
quyidagi parametrlarini aniqlab berdi: Y = 1.01 • K0,25 • L0,75 Kapital sarflarning 
1%ga ko’payishi ishlab chiqarish hajmining 1/4 ga yoki 0.25 foizga oshishini 
keltirib chiqaradi; mehnat sarflarining 1% ga ko’payishi mahsulot ishlab 
chiqarishni muvofiq ravishda - 3/4 yoki 0.75 foizga oshiradi. Koeffitsient a, agar 
kapital sarflari 1%ga ko’paysa, ishlab chiqarish (milliy daromad) necha foizga 

---

o’zgarishini ko’rsatadi. Xuddi shunga o’xshash, koeffitsient b, agar mehnat sarflari 
1% ga ko’paysa daromad necha foizga o’sishini bildiradi. a + b yig’indisi, K va L 
omillari bir vaqtda 1% ga ko’payganda ishlab chiqarish yoki milliy daromad hajmi 
necha foizga oshganini ko’rsatadi. Agar a + b =1 desak, (Kobb va Duglas ishlab 
chiqqan modelni ko’rilayotgan davrga qo’llasak bu yig’ma, formuladan ko’rinib 
turganidek, 1 ga teng), bu K va L ning bir vaqtda 1foizga oshishi Y ning ham 1 
foizga oshishini keltirib chiqarishini bildiradi. Lekin a + b > 1 yoki a + b < 1 
vaziyatlari ham yuzaga kelishi mumkin. Bunday vaziyatlarda kapital va mehnat 
omillari qaytimining ko’payishi yoki kamayish iga qarab ularni o’zaro almashtirish 
mumkin. Amaliyotda omillarning bunday o’zaro almashinishi texnologik 
o’zgarishlar bilan bog’liq.