Неофрейдизм. Муаллиф: проф. Ибодуллаев З. Р

интилиш, яъни меҳрибонлик излаш, одамлардан йироқлашиш, яъни 
ёлғизликка интилиш, одамларга қарши туриш, яъни ҳукмронликка 
интилиш. Ушбу хусусиятларнинг қайси бири устун келишига қараб 3 хил 
невротик шахс шаклланади: 1) итоаткор, қандай бўлмасин бошқаларнинг 
муҳаббатини ва эътиборини қозонишни истовчи; 2) жамиятга қарши 
чиқувчи, ундан йироқлашишга интилувчи; 3) давлатпараст ва одамлар 
устидан ҳукмронликка интилувчи. К. Хорни фикрича, бу реакцияларнинг 
барчаси инсонни қониқтирмас экан, хавотир ҳеч қачон йўқолмайди, 
аксинча кучая бориб, янги ва янги келишмовчиликларни юзага 
келтираверади. 
Шундай қилиб, К. Хорнининг невроз ҳақидаги таълимотини 
қуйидагича шарҳлаш мумкин: невроз куртаклари бола туғилгандан сўнгги 
хавотирдан бошланади ва унга душман бўлган адоватли дунё билан 
курашиш натижасида давом этади. Бунинг натижасида юқорида қайд 
қилинган учта ҳимоя стратегияси ишлаб чиқилади. 

---

12 
Одамнинг ички дунёсини тушуниш барча психологик мактабларнинг 
қизиқишини уйғотиб келган. Шу ўринда Фрейд назариясидан бироз 
олдинроқ пайдо бўлган ва асосан одамнинг ҳис-туйғуларини таҳлил 
қилишга қаратилган Жеймс-Ланге назарияси тўғрисида тўхталиб ўтиш 
лозим. Чунки ушбу назария ХХ асрнинг 30-чи йилларидан кейин ҳам 
психологларда қизиқиш уйғотиб келган. Жеймс-Ланге назарияси 
психологик катарсисни юзага келтиришни қуйидагича талқин қилишга 
чақиради. Масалан, яқин кишисидан жудо бўлган одам қаттиқ хафа бўлиб 
йиғлайди, бирор нарсадан қўрққан одам титрайди, асаби қаттиқ 
таранглашганидан қўлини мушт қилиб тиззасига уради ва ҳоказо. У. Жеймс 
ва Н. Ланге худди шу ҳолатни бошқача талқин қилишга чақиради: сиз хафа 
бўлганингиз учун йиғлаётганингиз йўқ, йиғлаётганингиз учун хафа 
бўлаяпсиз; сиз қўрққанингиз учун титраётганингиз йўқ, титраётганингиз 
учун қўрқаяпсиз; сиз қаттиқ асабийлашганингиздан қўлингизни мушт қилиб 
ураётганингиз йўқ, қўлингизни мушт қилиб ураётганингиз учун 
асабийлашаяпсиз! 
Психоаналитик йўналишдаги таълимотлар ривожлангандан кейин 
Жеймс-Ланге ва шунга ўхшаш бошқа таълимотларга эътибор пасайиб 
қолди. Айтиш жоизки, бу таълимотларнинг бирортасини ҳам мукаммал деб 
бўлмайди. Бу эса бемор билан психотерапевтик муолажаларни 
муваффақиятли ўтказишни чегаралаб қўяди.