Neftgaz geologiyasi va geokimyosi

Gazli va gazeuvni xromatograf. Hozirgi vaqtda neftlarni oʻrganishda qoʻllaniladigan asosiy usullardan biri hisoblanadi. Xramotograflarnish maxsus seriyalari hozirgi vaqtda ishlangan. Ushbu usul dinamik sharoitlarda kolonkalarda uglevodorod aralashmaparini ajratishga asos- langan. Natijada xromatogramma olinadi, bu bir iyecha pik- lardan iborat bulib, ularning har qaysisi birikmalarning mikdorini yoki guruhini taʼriflaydi. Har qaysi birikma- ning chiqish vaqti aniq doimiy qiymag hisoblapadi. Namu- nani yuborgan vaqt bilan kolonkadan komponentni chiqishi gacha utgan vaqtni apikdaymiz, bunda xromatofammani si- fatli taxdil qilish lozim. 6- rayemda benziplarpipg (S₆₇, S₈, S₉) individual uglevodorod tarkibipi xromatofaflar- dagi taxdili kursatilgan.
Hammasi bulib neftlardan 800 dan ortiqroq indi­vidual birikmalar ajratilgan. Amerikalik olim F.Rossya ni xodimlari bilan 30 yil davomida Oklaxoma (AK.LLI) shtatidagi Ponka-Siti neft qazilmalarini tekshirgap, bu nisbatan mufassal urganilgan (Rossini F., 1960Y.). Natija­da bu neftdan bir necha yuz individual birikma ajratilgan va neftlarning guruxdi va element tarkibipi urganiЩ usullari ishlab chiqilgan.
Neftlarning elementli tarkibi nisbatan yaxshYa urganilgan. Uglerod 83-89%, vodorod 12-14%ni tashkiS etadi. Qol(an uch elsmentning (kislorod, azot va oltishu gurt) nsftdagi maksimap tarkibi damba-dam kislorodli iy- ruh (kislorodnoy gurugshirovki) nomidan birlashadi va ularning jami 8% ni tashkil etishi mumkin (asosan ol- tingugurt hisobiga) ammo odatda u juda kam.

6-rasm. Benzin tarkibini xromatogrammasi (V.A.Sokolov buyicha).

Mass-spektrometrik usuli uglevodorod gaz va suyuq uglevodorod buglaripi taxdili uchun va modsalarning izotop tarkibini kullash uchun kullaniladi.
Gazsuvli xromotograf bilan mas-spektrometriya birgalikda neftlarning uglevodorod tarkibini tadqiqot qilishda ancha Samara beradi.
Optik usulda tekshirishda infraqizil va ultra­binafsha spektrokopiya, nurlarni kombinatsion tarqalishi, sinish va optik faollik kursatkichlarini anikdash usulla- rpga k i radi.
Uglevodorodlarning tarkibi va tuzilishini tekshi- rish uchun ularning ultrabinafsha va infraqizil joyla- rida spektr yutish anikdanadi. Aramatik birikmalarni 1axlpl qilishda ultrabinafsha spektroskopiya ancha ahamiyatga ega. Infraqizil spektrlar yordamida tekshirila- yeggan namunadagi uglevodorod izomerlari va uglevodorod- narning turli qatorini anikdash mumkin.

Reftektomer yordami bilan uglevodorodlarning alohida fraksiyalarini sinish kursatkichlarini anikdab, ularning zichligi va molskulyar massasini xdsoblash mum- kin. Bu qiymatlar modsaning xususiyatlarini taʼriflaydi - SN₂ - 1uruhi soni, ikkilamchi va uchlamchi bogʻlamlar va h.k.
Xrzirgi vaqtda yaderli magnit rezonans (YAMR) usu- lini qullash keng tarqalgan - rezonans samarasi magnit uzgarishi bulmagan moddalarda qullaniladi.
Neftlarning geokimyoviy tarixini tushuntirishʻ uchun neftlarning izotop tarkibi katta ahamiyat kasb etadi, yaʼni ulardagi S₂, BR. S₂ va N, izotoplarning nisbati. ^|2S va ^|3S, vodorod ʻH (protiya) va ²N (deyteriya D) oltingugurt ³²S va ³⁴S , ^l4N, ^l5N izotoplarining mustaqil nisbaglari ancha kuproq urganilgan. Malumotlarga Karaganda neftdagi tur- li izotoplarining massa buyicha nisbati ^|2S/^|3S 91-94%, N/D 389-4436, ³²S/³⁴S 22-22,5, ^l4N/^l5N 273-277ni gashkil etadi.
)[ 2.3.2. Tabiiy gazlar
Uglevodorod-gazlar asosan metandan tashkil topgan (80-95%), qolgani metan gomologlaridan ozroq mikdorda etan, propan, butan va ayrim (kamdan-kam) hollarda pentan. Metan-rangsiz, hidsiz va havodan yengil gaz. Chuqurlikda hosil bulgan metan gazidan yuzada paydo buladigan metan izotop tarkibi buyicha bir-biridan tubdan farq qiladi.