Neftgaz geologiyasi va geokimyosi

Neftlarning garkibi. Neftlarning kimyovpy va izoton tarkibinp urganish yer qaʼrida neftlarnini uzgarishining kimyoviy jarayonlarini tushunit uchun juda katta axamiyatga egadir.
Neftlarning tekshirish davomida quyidagalar anik* lanadn; neftlarning kimyoviy element tarkibi; guruxd! tarkib, yani neftlarning turli sinflar yoki guruh birik- malari. Individual aloxida birikmalarining kimsvi! tarkibi va neftlarning izotop tarkibining mazmunidan iboratdir.
Uglevodorodlarni qaysi qatordan kup yoki ozligiga k,arab ularni tasnifi tuzilgap. Quyida neftlarpi guruhli garkibiga qarab tasnifi berilgan. Bu gasnifda neftlar opita sinfga ajraladi:

1. 
   metanli (Me);
   
2. 
   naftenli-metanli;
   
3. 
   naftepli (Na);
   
4. 
   metanli-naftenli-aramatik;
   
5. 
   aramatik-naftenli;
   
6. 
   aramatik (Ag).
   

Oltinchi sinfdagi neftlar tabiatda uchramaydi.
Neftlar shamollash natijasida sekin-asta tarki- bidagi yengil bugʻlanadigan uglevodorod birikmalaripi puqotadi va natijada uni tarkibidagi smola va asfalten birikmalarni urni orgadi. Buыanish jarayoni smola mol- dalarini zichlanishi okislanishiga va qattiq massaga ay- ianishga olib boradi, sekin-asta oʻzgarishi natijasida malta hosil buladi.
Malta-quyiq, yopishqok kislorod va oltiigugurg, kora nsftga uxshaydi. Zichligi birga yaqin, baʼzida undan \am ortiq. Keyinchalik uzgarishda u asfaltga aylapadi.

** rayem. Neftlarning oʻrtacha tarkibi (M.A.Bestujevskiy buyicha).
Narafinli paftsnlardan ozokerit minsrali x,ochj| buladi. Uiing tashqi koʻrishnii asal arini mumiga uxshaydi, shuning kupincha togʻ mumi dsyiladi yoki mineral mumi dsyiladi.
Ozokerit asosai qattiq, va kisman suyuq va gaz xolagpdan parafin qagoridagi (S„N,₁₁₊₂) uglsvodorodlar aralashmasidan iboratdir.
Uni quruq haydash iatijasida quyidagi mikdorda (%) maxsulog olish mumkin.

Benzin	3,67 - 4,32
Kerosin	5,67-25,63
11arafin	56,84-82 33
(ʻmola	2
Gaz va koks	6

Ogoksritni ximiyaviy tarkibi parafinli neftni ■arkibiga yaqin bulib; uglerod 84,0-86,0%, vodorod 13,7- 15,ZS raiiiKii.ii qiladi.

Agar ozokeritii tarkibida moddalari boʻlea, unda kislorodii mikdori 4-5% stadi.
Ozokeri gipii tarkibidagi suyukdik va gazlarny mnkdoriga qarab qaggiq, moʻrtdan moysimonga bulishi mum| kip Unp yeolishgirma ogʻirligi 0,90-0,94 uzgaradi.
()zoksrigin suvda erimaydi, ammo har xil smola! bsnppg nefg, xloroformda yaxgpi eriydi. Eritmasi yashil rash lchyuoressepsiya beradn. Ozoksritip yaxshi dielektrik^ ici spadi va yerqin gutunli alangan beradi.
()zokerigipdan ishlab chiqarishda qimmag baho sers shi Maxcyuoiii olgppda. Serezin ozoksrigipdan ski nsfgda oniiiiiaii kaggiq uglsvodoroddir. Uiing formulasi S₃₇N₇₆da (\|11_|||N U ^{t KI1} smoy kristallanadi, odatda amorf yoki mayd kristall qoiagda buladi. Uzbekistonda ozokeritni kon Fargona vodiisida Shorsuv maydopi eotsen qatlamlarsh ochishap. Lush-da eng kapasi arislov konidir. Bupdan t| shqari Fargona vodiysida Maylisoyda, Baykal koʻlini a" rofpda, HliiMo inn kavkazsa “Maykon rayonida”, Gruziyad; Lsxidorida, AKN1da Yuga na Tsxsas shgaglarida, Msksikgs Chixuaxuada, Vengriyada Penora maydonida, Ruminiyada Sla- pini na Sitrizin atrofida ochilgan.
Ximiyaviy tarkibi jahatdan ozokeritga yaqin unga uxshash minerallar toshkoʻmir koilarida uchraydi. Bulardan moysimon yarim suyuqlik holatida xrezmatik minerallari- dir. U Saksoniya kumir koilarida topilgan. Angliya, Vsng- riyadagi kumir koilarida uriyetit minerali topilgan.
Tabiatda minsrologik birikma bulib, anik, kri­stall tuzilishga eta bulgan parafin uchraydi, uni Gatchetit- lar dsyishadi.