Нефть ва газни қайта ишлаш жараёнлари ва ускуналари Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий ўқув юртлари бакалавриатининг «Нефть ва нефть-газни қайта ишлаш технологияси»

7.6. ИССИҚЛИК БЕРИШ ВА ЎТКАЗИШ
КОЭФФИЦИЕНТЛАРИНИНГ ҚИЙМАТЛАРИ

Саноат ускуналарида олинган иссиқлик бериш ва иссиқлик ўтказиш коэффициентлари (α ва К) нинг тахминий сон қийматлари 7.1 ва 7.2 – жадвалларда берилган.

7.1-жадвал. Иссиқлик бериш коэффициентининг тахминий қийматлари

Иссиқлик бериш шароитлари	α, Вт/м^2·К
Турбулент режимда: сувнинг қувур ўқи бўйлаб ҳаракати сувнинг қувурни кўндаланг кесиб ўтган ҳаракати	1000 – 5500 3000 – 10000
ҳаво (газ) нинг қувур ўқи бўйлаб ҳаракати ҳаво (газ) нинг қувурни кўндаланг кесиб ўтган ҳаракати	50 – 150 100 – 300
Қувур ўқи бўйлаб ламинар ҳаракатда: сув учун ҳаво учун	300 – 430 10 – 20
Сувнинг эркин ҳаракати	350 – 900
Сувнинг қайнаши	2000 – 2400
Сув буғининг конденсацияланиши	9000 – 15000
Органик суюқликларни иситиш ва совитиш	140 – 400
Органик суюқликларнинг қайнаши	300 – 3500
Органик суюқликлар буғларининг конденсацияланиши	230 – 3000

7.2-жадвал. Иссиқлик ўтказиш коэффициентининг тахминий қийматлари

Иссиқлик алмашинишининг тури ва муҳит	К, Вт/м^2·К
	мажбурий ҳаракат		эркин ҳаракат
Оддий босимда газдан газга	12 – 35		3,5 – 12
Газдан суюқликка	12 – 60		6 – 17
Конденсацияланаётган буғдан газга		12 – 120	6 – 12
Суюқликдан сувга		200 – 400	100 – 300
Суюқликдан органик суюқликка		120 – 300	30 – 60
Конденсацияланган буғдан сувга		500 – 1000	300 – 800
Конденсацияланаётган буғдан органик суюқликка		100 – 350	60 –180
Органик моддалар конденсацияланаётган буғидан сувга		350 – 800	230 – 450
Конденсацияланаётган буғдан қовушоқли суюқликка		–	300 – 500

7.7. ИССИҚЛИК ЖАРАЁНЛАРИНИНГ
ҲАРАКАТЛАНТИРУВЧИ КУЧИ

Муҳитлар ҳароратлари ўртасида бирор фарқ бўлгандагина, иссиқлик ҳарорати юқори бўлган муҳитдан ҳарорати паст бўлган муҳитга ўтади. Бунда ҳароратлар фарқи иссиқлик алмашиниш юзаси бўйлаб ўзгаради, яъни улар бир хил қийматга эга бўлмайди. Шу сабабли иссиқлик алмашиниш жараёнларини ҳисоблашда ўртача ҳароратлар фарқи Δt_ўр деган тушунча ишлатилади. Муҳитларнинг ўртача ҳароратлар фарқига иссиқлик алмашиниш жараёнларининг ҳаракатлантирувчи кучи деб юритилади.

Суюқликлар ҳароратларининг иссиқлик алмашиниш юзаси бўйича ўзгариши муҳитларнинг ўзаро йўналишига боғлиқ. Иссиқлик алмашиниш ускуналарида иссиқ ва совуқ суюликлар ўзаро параллел, қарама-қарши ёки ўзаро кесишган бўлиши мукин. Булардан ташқари, амалда иссиқлик ташувчи агентларнинг анча мураккаб схемалари ҳам учрайди.
Иссиқлик ташувчи агентларнинг йўналиши бир ёки қарама-қарши томонга йўналган бўлганда (7.6-расм), ўртача ҳароратлар фарқи қуйидаги тенглама билан топилади:
, (7.35)
бу ерда Δt_ка ва Δt_кu – иссиқлик алмашиниш ускунасининг четларидаги ҳароратларнинг катта ва кичик фарқлари. Ҳароратларнинг бу фарқлари қуйидагича аниқланади:
Δt_ка = t^I₁ – t^I₂ ; Δt_кu = t^II₁ – t^II₂ ;
ёки Δt_ка = t^II₁ – t^I₂ ; Δt_кu = t^I₁ – t^II₂ .
Агар Δt_ка/Δt_кu < 2 бўлса, ўртача температуралар фарқи қуйидаги тенглама билан топилади:
Δt_ўр = . (7.36)
Бундай ҳисоблашда хатолик 4 % дан ортмайди.
(7.35) тенгламадан кўриниб турибдики, агар Δt_ка=0 ва Δt_кu=0 бўлса, Δt_ўр=0; агар Δt_ка=Δt_кu бўлса:
Δt_ўр = Δt_ка = Δt_кu .

t^'1 t^'2

7.6-расм. Иссиқлик ташувчи агентлар ҳароратининг юза бўйича ўзгариши:
а) бир хил йўналишда; б) қарама-қарши йўналишда.
Агар иссиқлик ташувчи агентлардан бирининг ҳарорати юза бўйича ўзгармаса (тўйинган буғнинг конденсацияланиши, суюқликнинг қайнаши), бундай шароитда Δt_ўр нинг қиймати (7.35) ёки (7.36) тенгламалар бўйича ҳисобланади.
Агар иссиқлик ташувчи агентларнинг йўналиши ўзаро кесишса, ўртача ҳароратлар фарқи қуйидаги тенглама билан топилади:
. (7.37)
бу ерда ε_Δt – муҳитлар ҳароратларининг нисбатига боғлиқ бўлган коэффициент. Бу коэффициентнинг қиймати тегишли адабиётларда келтирилаган.