Нефть ва газни қайта ишлаш жараёнлари ва ускуналари Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий ўқув юртлари бакалавриатининг «Нефть ва нефть-газни қайта ишлаш технологияси»

6.4. ҚАТТИҚ МАТЕРИАЛЛАРНИ ДОЗАЛАШ

Материалнинг маълум бир қисми (доза) ни ўлчаш ёки тортиш ва уни технологик машина ёки ускунанинг ишчи органи томон силжитиб беришни дозалаш жараёни деб аталади. Нефть ва газни кайта ишлаш ва нефть кимёсида материалларни дозалаш жараёнидан нефть маҳсулотларини компаундлашда, мойлар, сурков материаллари ва қўндирмаларни тайёрлашда, реагентлар, деэмульгаторлар ва ингибиторларни технологик ускуналарга беришда ва бошқа бир қатор технологик жараёнлар (нефтларни каталитик крекинглаш, полимер материалларини олиш ва ҳоказо) да фойдаланилади.
Материалларни дозалаш даврий ва узлуксиз ишлайдиган технологик жараёнларда механик ва автоматик мосламалар ёрдамида амалга оширилади. Дозалаш жараёнининг ўлчов бирлиги сифатида дозаланаётган материалнинг сарфи (ҳажмий ёки массавий) ишлатилади. Бункердаги материални узатувчи ёки қайта ишловчи машина ва ускуналарга бир меъёрда бериб турувчи мосламалар дозаторлар ёки таъминлагичлар деб юритилади. Саноатда энг кўп қўлланилинадиган таъминлагичларнинг қаторига шнекли, тарелкали, плунжерли ва шлюзли (дарвозали) дозаторларни киритиш мумкин.
Шнекли таъминлагичнинг (6.6-расм) қобиғида узлуксиз ҳаракат қиладиган шнек жойлаштирилган бўлади. Шнекнинг вали 1 электродвигатель ёрдамида ҳаракатга келтирилади. Дастлабки материал юклаш воронкаси 2 орқали ускуна қобиғи 4 га киради ва шнек 3 билан биргаликда горизонтал йўналишда ҳаракат қилиб, тушириш патрубкаси 5 ёрдамида ташқарига чиқарилади. Бу русумдаги таъминлагичларнинг иш унумдорлиги шнекнинг





6.6-расм. Шнекли таъминлагич:
1-вал; 2-юклаш воронкаси; 3-шнек; 4-қобиқ; 5-тушириш патрубкаси.

айланиш сони орқали бошқарилади. Бундай дозаторлар материални маълум меъёрда бериб туришдан ташқари, уни шнек билан узатиш пайтида зичланиш юз берганлиги оқибатида, ускунада А ва Б зоналардаги ҳаво бўшлиғини ажратиб турадиган затвор (эшик) ни ҳосил қилади.

Тарелкали таъминлагич (6.7-расм) айланиб турувчи тарелка 4 ва бурилувчи пичоқ 1 дан иборат. Дастлабки материал тарелкага берилади ва унинг юзасидан бурилувчи пичоқ ёрдамида ташланади. Бу русумдаги дозаторнинг иш унумдорлиги цилиндрни силжитиш орқали бошқарилади: цилиндр юқорига силжитилганда иш унумдорлиги ошади, пастга силжитил-ганда эса-камаяди. Тарелкали дозаторлар яхши сочилувчан донадор материалларни узатиш учун ишлатилади. Бунда материалларнинг сочилув-чан зичлиги ҳарорат 5 дан 100⁰С гача ўзгарган пайтда 1800 кг/м³ дан ортмас-лиги ва доналарнинг ўлчами 3÷10 мм атрофида бўлиши талаб қилинади.



6.7-расм. Тарелкали таъминлагичнинг схемаси:
1- бурилувчи пичоқ; 2-манжета(қадама енг); 3-қабул қилувчи бункер; 4-тарелка