Нефть ва газни қайта ишлаш жараёнлари ва ускуналари Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий ўқув юртлари бакалавриатининг «Нефть ва нефть-газни қайта ишлаш технологияси»

11.3. ОДДИЙ ҲАЙДАШ
Суюқ аралашмаларни бир марта қисман буғлатиш йўли билан ажратиш жараёни оддий ҳайдаш деб аталади. Оддий ҳайдаш аралашма компонентларининг учувчанликлари ўртасидаги фарқ анча катта бўлгандагина ишлатилади. Одатда суюқ аралашмаларни бирламчи ажратиш ҳамда мураккаб аралашмаларни кераксиз қўшимчалардан тозалаш учун оддий ҳайдаш жараёнидан фойдаланилади.
Оддий ҳайдаш қуйидаги усулларга бўлинади: 1) фракцияли ҳайдаш; 2) дефлегмация билан ҳайдаш; 3) сув буғи билан ҳайдаш.
Фракцияли ҳайдаш. Суюқликларни фракцияли ҳайдаш даврий ёки узлуксиз режимда олиб борилади. Ҳайдаш кубидаги суюқлик аста-секин буғлатилади. Ҳосил бўлган буғлар конденсаторга юборилади. Агар ҳайдаш жараёни даврий равишда олиб борилса, у ҳолда вақт ўтиши билан қолдиқ суюқликдаги ва дистиллятнинг таркибидаги енгил учувчан компонентларнинг миқдори камая боради. Шу сабабли ҳар хил таркибли дистиллятнинг фракциялари ажратиб олинади. Турли таркибга эга бўлган маҳсулотларни олишга мўлжалланган суюқликларни ажратиш усули фракцияли ҳайдаш деб аталади. 11.2-расмда фракцияли ҳайдаш учун даврий ишлайдиган қурилманинг схемаси кўрсатилган. Дастлабки аралашманинг маълум миқдори ҳайдаш кубига солинади. Ҳайдаш кубининг ичига змеевик жойлаштирилган бўлиб, у орқали сув буғи ўтади. Суюқлик қайнаш ҳароратигача иситилади. Ҳосил бўлган буғлар конденсатор - совиткичига юборилади. Дистиллят фракциялари тегишли идишларга тушади. Ҳайдаш жараёни тамом бўлгандан сўнг, қолдиқ суюқлик ҳайдаш кубидан тушириб олинади. Сўнгра цикл қайта такрорланиб, ажратилиши лозим бўлган суюқлик ҳайдаш кубига яна берилади.

Сув Дастлабки аралашма

11.2-расм. Оддий ҳайдаш қурилмасининг схемаси:
1-ҳайдаш куби; 2-конденсатор-совитгич; 3-кузатиш фонари;
4,5,6-дистиллят йиғиладиган идишлар.


Оддий ҳайдаш атмосфера босими ёки вакуум остида олиб борилиши мумкин. Вакуумни қўллаш натижасида иссиқликка чидамсиз аралашмаларни ажратиш имконияти пайдо бўлади. Вакуум қўлланилганда эритмаларнинг қайнаш ҳарорати пасаяди, шу сабабли ҳайдаш кубини иситишда паст кўрсаткичли сув буғларидан фойдаланиш мумкин.