Нефть ва газни қайта ишлаш жараёнлари ва ускуналари Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий ўқув юртлари бакалавриатининг «Нефть ва нефть-газни қайта ишлаш технологияси»

6.3. ГИДРАВЛИК СИНФЛАШ ВА СЕПАРАЦИЯ

Қаттиқ материалларни доналарининг суюқ (сув) ёки газ (ҳаво) муҳитларидаги чўкиш тезликларига кўра турли гуруҳларга ажратиш гидравлик синфлаш (ёки сепарация) деб аталади. Бунда ҳар бир синфга чўкиш тезлиги бир-бирига яқин бўлган доналар йиғиндиси киради.

Гидравлик синфлашни амалга ошириш учун турли механик синфлаш ускуналари ишлатилади. Бундай ускуналар майда материалларни (5÷0,05 мм ва ундан кам) ажратиш учун ишлатилади. 6.4-расмда спиралли синфлаш ускунасининг схемаси берилган. Ушбу ускуна горизонтга нисбатдан қия (12-18⁰) жойлашган ярим цилиндр кесимли тоғарадан иборат бўлиб, унинг ичида битта ёки бир неча спираллар 1,5÷20 мин^-1 тезлик билан айланиб туради. Спираллар суюқлик ва силжитилаётган қумларга қисман ботирилган бўлади. Суспензия таркибидаги қумлар спираллар ёрдамида ҳаракат қилиб, ускунанинг юқори қисмидан ташқарига чиқарилади.
Суспензиянинг суюқ қисми эса тоғаранинг пастки қисмидан тўсиқ орқали ташқарига чиқариб турилади. Ускунанинг иш унумдорлиги ва самарадорлиги тоғаранинг қиялик бурчагига, спиралларнинг айланиш сонига ва суспензиядаги қаттиқ материалларнинг концентрациясига боғлиқ бўлади.
Саноатда қаттиқ материалларни синфлаш мақсадида спиралли синфлаш ускунасидан ташқари рейкали, косали, марказдан қочма (гидроциклонлар, чўктирувчи центрифугалар) синфлаш ускуналари ҳам ишлатилади.

Қуйилиш Суспензия Қум 2 1 3

6.4-расм. Спиралли синфлаш ускунасининг схемаси:
1-тоғора; 2-спирал; 3-тўсиқ.

Ҳаво оқими билан ишлайдиган сепараторларда қаттиқ материалларни синфлаш марказдан қочма ва оғирлик кучлари таъсиридаги ҳаво оқимида турли ўлчамли доналарнинг ҳар хил тезлик билан чўкишига асосланган. 6.5-расмда марказдан қочма куч таъсирида ишлайдиган ҳаво сепараторининг схемаси кўрсатилган. Ушбу сепараторнинг айлантирувчи вали 1 га вентилятор 2 билан бириктирилган тарқатувчи диск 3 мустаҳкамланган.

Вентилятор ёрдамида сепараторда ҳавонинг берк ҳолатидаги циркуляцияси ҳосил бўлади. Ажратиши лозим бўлган материал узлуксиз равишда айланиб тарқатувчи диск 3 га берилади. Материал диск ёрдамида ва марказдан қочма куч таъсирида ички камера 4 нинг девори томон улоқтирилади. Материалнинг ички камера девори томон ҳаракати натижасида ҳосил бўлган қатлам орқали кўтарилаётган ҳаво оқими ҳаракат қилиб, ўзи билан майда заррачаларни вентилятор 2 га олиб кетади. Катта заррачалар (III) ички камерадан қия жойлашган патрубок орқали ташқарига чиқарилади.
Майда заррачалар (II) ни эса вентиляторнинг кураклари қобиқнинг ташқи девори томон улоқтириб ташлайди ва конуссимон туб орқали ташқарига чиқарилади. Шундай қилиб, ҳаво сепаратори ёрдамида майда-ланган материаллар икки фракцияга (катта ва кичик ўлчамли) ажратилади.



6.5-расм. Марказдан қочма ҳаво сепараторининг схемаси:
1-вентилятор ва дискнинг валини айлантирувчи узатма; 2-вентилятор; 3-материални тарқатувчи диск; 4-ички камера; 5-пардали тарқатувчи мослама. Оқимлар: I-дастлабки сочилувчан материал; II-майда заррачалар; III-катта заррачалар.