Нефть ва газни қайта ишлаш жараёнлари ва ускуналари Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий ўқув юртлари бакалавриатининг «Нефть ва нефть-газни қайта ишлаш технологияси»

Изомерлаш. Нормал углеводородлар (пентан, бутан, бензин фракцияси) ни изомерлаш йўли билан алкиллаш учун ишлатиладиган изобутан ёки синтетик каучук ва бензиннинг юқори октанли компонентларини олиш учун хом ашё ҳисобланган изопентан олинади. Жараён ҳарорат 120-150⁰С ва босим 1 МПа гача бўлган шароитда олиб борилади.
Гидротозалаш. Нефть фракцияларини олтингугуртсизлантириш ҳамда иккиламчи нефть маҳсулотлари таркибида бўлган тўйинмаган углеводородларни водород билан тўйинтириш учун ишлатилади. Ушбу жараёндан мой ва парафинларни тўла тозалаш учун ҳам фойдаланилади. Жараён ҳарорат 300-420⁰С ва босим 3-4 МПа бўлганда амалга оширилади.
Гидрокрекинг. Юқори ҳароратда қайнайдиган дистиллят фракцияларидан қўшимча миқдордаги тиниқ нефть маҳсулотлари олиш учун ишлатилади. Жараён ҳарорат 370-420⁰С ва босим 14-20 МПа чегарасида ўзгарганда амалга оширилади. Таркибида кўп миқдорда олтингугуртни ушлаган мазутларни гидрокрекинг қилиш орқали буғ қозони ёнилғисидаги олтингугурт миқдорини сезиларли даражада камайтириш мумкин. Бундай шароитда атроф муҳитни ифлослантиришга сабабчи бўладиган олтингугурт икки оксидининг миқдори камаяди.
Кокслаш. Ушбу жараён ёрдамида нефть қолдиқлари ва юқори ҳароратда қайновчи иккиламчи дистиллятлардан таркибида кам миқдорда кулни ушлаган нефть кокси олинади. Ҳосил бўлган коксли дистиллятлар тиниқ нефть маҳсулотлари олиш учун қайта ишлашга жалб этилади. Кокслаш жараёни босим 0,1-0,3 МПа ва ҳарорат 480-540⁰С атрофида ўзгарган пайтда амалга оширилади.
Пиролиз. Нефть дистиллятлари (бензин, керосин) ёки газ (этан, пропан) ни пиролиз қилиш нефть кимёси учун муҳим ашё бўлган тўйинмаган углеводородлар (этилен, пропилен, бутадиен) ни ишлаб чиқаришда асосий жараён ҳисобланади. Пиролиз пайтида ароматик углеводородлар (бензол, толуол) ва пироконденсат ҳам олинади. Ушбу жараён босим 0,01 МПа дан паст бўлганда ва ҳароарт 650-900⁰С атрофида ўзгарганда амалга оширилади.
Алкиллаш. Тўйинмаган углеводородлар (пропилен, бутиленлар, амиленлар) ёрдамида изопарафинли углеводородлар (изобутан ёки изопентан) ни алкиллаш орқали бензинларнинг юқори октанли компонентлари олинади. Масалан, изобутанни бутилен билан алкиллаш натижасида изооктан ҳосил бўлади. Алкиллаш реакцияси ҳарорат 0 дан - 10⁰С гача ўзгарганда (катализатор сифатида Н₂SO₄ ишлатилганда) ёки ҳарорат 25-30⁰С бўлганда (катализатор сифатида НF нинг сувдаги эритмаси қатнашганда) амалга оширилади.
Бензолни тўйинмаган углеводородлар (этилен, пропилен) билан алкиллаш жараёнида катализатор сифатида фосфор ёки сульфат кислотаси, алюмосиликатлар ва бошқалар ишлатилади. Катализаторнинг турига кўра, жараён ҳарорат 50 дан 450⁰С гача ва босим 1 дан 3 МПа гача ўзгарганда амалга оширилади.