14. Maxmatqulov Abror
konstentrati har-xil jarayonda o’zini nomiga ega. Masalan: deasfaltizastiya
jarayonida tozalabolingan
moy deasfaltizat deyiladi, smolali-asfalten moddali
konstentrat esa smola-asfalten deyiladi. Deparafinlash jarayonida olinadigan
maxsus deparafinlangan moy, deparafinat, qattiq uglevodorodlarni
esa gach yoki
petrolatum deyiladi.
Fenol yoki furfurol bilan tozalanganda toza moy-rafinat va smola asfaltenli
polistiklik aromatik uglevodorodlar aralashmasi- ekstrakt deyiladi. Erituvchilar
selektiv ideal emas, ya’ni erituvchi fazalardan birini to’liq eritadi va ikkinchisi
qisman. Masalan, fenol polistiklik aromatik uglevodorodlarni yaxshi eritadi,
lekin
shu bilan birga moyli uglevodorodlarni ham qisman eritishi mumkin. Distillyat
moy frakstiyalari, odatda, deasfaltizastiya qilinmaydi. Distillyat va qoldiq moylarni
umumiy texnologik sxemasi shu bilan farq qiladi. Moy frakstiyalari tozalangandan
so’ng, ularning rangi o’zgaradi, ular ancha rangsizlanadi. Smola va polistiklik
aromatik uglevodoordlardan tozalash natijasida moylarni kokslanishi va
qovushqoqlik indeksi oshadi. Smola va to’yinmagan uglevodorodlardan tozalash
moyni termik barqarorligini oshiradi.
Kislota xususiyatiga ega bo’lgan uglevodorodlardan
tozalash esa korroziya
aktivligin pasaytiradi va qattiq uglevodorodlardan tozalash qotish haroratini
pasaytiradi. Moylarni tovar holatiga keltirib tayyorlash kompoundirlash
qurilmasida olib boriladi. Engil, o’rta va og’ir distillyat hamda qoldiq komponent
bo’lsa moylarni xoxlagan navini tayyorlash mumkin. Moylarni tozalash jarayonida
selektiv erituvchilardan foydalaniladi.
Selektiv erituvchilar suyuq modda bo’lib, ma’lum haroratda aralashmasdan,
faqat ma’lum komponentlarni (boshqalarini eritmasdan va ularda o’zi erimasdan)
ajratib boradi. Ba’zan erituvchilar uglevodorodlarni yaxshi eritadigan va keraksiz
komponent cho’kmaga tushadi, engili ajratib olinadi. Deasfaltizastiya va
deparafinizastiya ana shunga asoslangan. Erituvchilarga (fenol,
furfurol, N-
metilpirrolidon, dixlor etan, suyultiruvchi propan, karbomidlar) suv, benzol, toluol
15. Maxmatqulov Abror
qo’shib, ularning sellektivligini va erituvchilik qobiliyatini o’zgartirish yoki
nazorat qilish mumkin bo’ladi.
Suv, benzol, toluollarni qo’shib aralashtirish erituvchilarni sellektivligini
o’zgartirib yuboradi. Suv qo’shilganda sellektivlik oshib, umumiy erituvchanlik
pasayadi. Benzol va toluol qo’shilganda esa erituvchilarning sellektivligi pasayadi
va umumiy erituvchanlik ortadi.
Moylarni tozalash jarayonida saylovchi erituvchilaridan foydalanish.
Saylovchi yoki selektiv erituvchilar suyuq modda bo'lib ma'lum haroratda
aralashmadan faqat ma'lum komponentlarni (boshqalarini eritmasdan va ularda o'zi
erimasdan) ajratib beradi. Ba'zan erituvchilar uglevodorodlarni yaxshi eritadilar va
keraksiz komponent cho'kmaga tushadi, yengil ajratib olinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: