Neft va gaz1

4.3. Òarelkali kolonnalar
Òarelkali kolonnalarning ishlash prinsiði shunga asoslan-
ganki, unda jihozni rektifikatsiya jarayoni bug‘ va suyuqlik
fazalarini ko‘p bosqichli kontakt usulida olib boriladi. Shu
maqsadda kolonna maxsus tarelkalar bilan jihozlangan. Bu
tarelkalarda asosan fazalar orasida massa almashinuv boradi.
Òarelkalar kolonnalar ichiga gorizontal o‘rnatiladi. Konstruktiv
elementlari bilan farq qiladigan tarelkalar ko‘p.
4.4. Oddiy kolonnalar
Bu kolonnalar suyuqliklar aralashmasini rektifikatsiya usulida
ikkita fraksiyaga ajratadi (8- rasm). Xomashyo (boshlang‘ich
modda) oldin ma’lum haroratgacha qizdiriladi (maxsus qizdirgich
jihozlarda), keyin suyuqlik-bug‘ yoki bug‘-suyuqlik aralashmasi
holida kolonnani ta’minlovchi tarelkasiga beriladi. Òa’minlovchi
tarelka kolonnani shartli ravishda ikkita bo‘lakka ajratadi. Yuqori
qismi to‘yintiruvchi yoki konsentratsiyalovchi qism, pastki qismi
esa haydovchi, bug‘latuvchi qism deyiladi.
Konsentratsiyalovchi va haydovchi qismlarida tarelkalarning
kerakli miqdori qo‘yiladi, bu tarelkalarda pastdan yuqoriga qarab
ko‘tarilayotgan bug‘ni yuqoridan pastga tushayotgan suyuqlik bilan
to‘qnashuvi (kontakt) amalga oshiriladi. Bug‘lar va suyuqliklarni
bir-biriga qarama-qarshi harakat jarayoni harorat asosida amalga
oshiriladi, ya’ni kolonnaga kiritilayotgan xomashyoning harorati va
kolonnaning pastki hamda yuqori qismidagi harorat ushlab turiladi.
Ishlab turgan rektifikatsion kolonnalarning yuzasi pastga oqib
tushayotgan suyuqlik bilan qoplangan bo‘ladi. Òarelkalar shunday
tuzilganki, suyuqlikning ortiqchasi pastki tarelkaga oqib tushadi.
Òarelkadagi suyuqlik (flegma) ikkala komponentdan tashkil topgan
va bu yerda kolonnaga kirayotgan aralashma ajralishi kerak. Bu
tarelkadagi aralashmalardagi komponentlarning nisbati,

---

43
tarelkaning rektifikatsiya kolonnasidagi (boshqa tarelkalarga
nisbatan) tutgan o‘rniga bog‘liq. Ajratiladigan komponentlarning
qaynash harorati har xil bo‘lishi kerak. Òemperaturalar farqi
qancha katta bo‘lsa, moddalarning ajratilishi va tozaligi shuncha
yuqori bo‘ladi. Ajratiladigan komponentlarni shartli ravishda yuqori
haroratda qaynovchi (og‘ir) va past haroratda qaynovchi (yengil)
komponent deyiladi.