Neft va gaz

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT KIMYO - TEXNOLOGIYA INSTITUTI
NEFT VA GAZNI QAYTA ISHLASH KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI KAFEDRASI
HISOB-TUSHUNTIRISH AXBOROTI

Bitiruv malakaviy ishi mavzusi _______________________________________

_________________________________________________________________
_________________________________________________________________

Kafedra mudiri _________________________________dots. Nazarbekov M.K.

Bitiruv malakaviy ishining rahbari _____________________________________


Maslaxatchilar:

Texnologik qismi: ____________________ ____________ __________

(F.I.Sh.) (imzo) (sana)

Hayot faoliyati

havfsizligi qismi: ____________________ ____________ __________
(F.I.Sh.) (imzo) (sana)

Atrof-muhit

muhofazasi qismi: ____________________ ____________ __________
(F.I.Sh.) (imzo) (sana)

Bitiruv malakaviy

ishini bajaruvchi: ____________________ ____________ __________
(F.I.Sh.) (imzo) (sana)


Toshkent – 2022 yil
M U N D A R I J A


Sahifa beti
1. KIRISH ________________________________________________________


2. LOYIHALASH MAZMUNI VA ISHLAB CHIQARISHNI ASOSLARI ___


3. XOM-ASHYO, MODDALAR VA TAYYOR MAHSULOT TAVSIFI______________________________________________________


4. TEXNOLOGIK JARAYON TAVSIFI _________________________________


5. ASOSIY QURILMANING TEXNOLOGIK HISOBI ____________________

6. O‘LCHASH ASBOBLARI VA AVTOMATLASHTIRISH _____________

7. ATROF-MUHIT MUHOFAZASI ____________________________________


8. HAYOT FAOLIYATI XAVFSIZLIGI _________________________________


9. IQTISODIYOT BO‘LIMI _________________________________________


11. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ______________________________

12. BITIRUV MALAKAVIY ISHINING QISQACHA MAZMUNI_________

KIRISH

“Mamlakatimizda inson manfaatlari bilan bog’liq masalalarni hal etishda bizning saylovoldi dasturimizdan joy olgan, hozirgi kunda ishlab chiqilayotgan maqsadli dasturlar muhim o’rin tutadi. Bu dasturlar odamlarning turmush darajasi va sifatini yanada oshirishni ta’minlashga qaratilgan”.

O’zbekiston Prezidenti
Shavkat Mirziyoev
KIRISh
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SHavkat Mirziyoev raisligida 25 yanvar kuni “O‘zbekneftgaz” aksiyadorlik jamiyati tizimida geologiyaqidiruv va qazib olish ishlari samaradorligi, yoqilg‘i materiallari bilan ichki ehtiyojni ta’minlashning ahvoli, tizimdagi istiqbolli vazifalar ijrosiga bag‘ishlangan yig‘ilish bo‘lib o‘tdi. O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasiga muvofiq, neft-gaz sanoati sohasida ham qator o‘zgarishlar amalga oshirildi. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 30 iyundagi «Neft-gaz sohasining boshqaruv tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qarori bilan “O‘zbekneftgaz” aksiyadorlik jamiyati faoliyati takomillashtirildi. Uglevodorod xomashyosini qazib olishni ko‘paytirishning 2021 yilgacha bo‘lgan dasturi va uni amalga oshirish mexanizmlari tasdiqlandi. Mamlakatimizda er osti boyliklari ko‘p. Ularni o‘zlashtirish va qayta ishlash bo‘yicha yangi tizim yaratildi. Xo‘sh, yurtimiz boyliklari xalqimizga qanday manfaat keltirmoqda, dedi davlatimiz rahbari. 2017 yilda neft va gaz kondensati qazish, suyultirilgan gaz ishlab chiqarish bo‘yicha belgilangan reja bajarilgan. Lekin tarmoqda yillar davomida ko‘plab muammolar to‘planib qolgan. Zaxiralar oshirib borilmagani sababli 2017 yilda tabiiy gaz qazish va neft mahsulotlari ishlab chiqarish prognozi etarli darajada bajarilmagan. Geologiya-qidiruv jarayonidagi burg‘ilash hajmi bo‘yicha prognoz 77 foizga bajarilgan.Tabiiy gaz yoqilg'ining eng muhim turlaridan biri bo'lib, iste'mol tarkibida neft va ko'mir bilan bir qatorda muhim o'rinni egallaydi.
Tabiiy gazning asosiy iste'molchilari sanoat va elektr energiyasi ishlab chiqarish kabi tarmoqlardir (mos ravishda 44% va 31%). Uni iste'mol qilishning boshqa muhim sohalari ichki sektor va transportdir.
So'nggi yillarda jahon iqtisodiyotida va birlamchi energiya tashuvchilarni iste'mol qilish tarkibida sezilarli o'zgarishlar ro'y berdi. Ulardan eng muhimi tabiiy gazning ortib borayotgan ahamiyati deb atash mumkin, uning energiya va ekologik samaradorligi uning XXI asrning asosiy energiya resursi rolini oldindan belgilab beradi. Demak, agar so‘nggi 20 yil ichida jahonda energiya iste’moli 48 foizga, gaz – 70 foizga, neft – 33 foizga, ko‘mir – 46 foizga o‘sgan bo‘lsa.

• 
  Texnologiyaning rivojlanishi va O’zbekistonda tabiiy gaz iste'molining yil sayin ortib borishi bilan suyultirilgan gaz (LNG) ishlab chiqarish yo'lga qo'yildi. Suyultirilgan gaz boshqa yoqilg'ilarga nisbatan quyidagi afzalliklarga ega:
  
• 
  Tabiiy gazni suyultirish uning zichligini 600 marta oshiradi, bu esa tashish va saqlashni osonlashtiradi;
  
• 
  Zaxiralarni yaratish va ulardan zaruriyatga qarab foydalanish imkoniyati paydo bo‘ladi;
  
• 
  Suyuq holatda suyultirilgan gaz portlash yoki yonish qobiliyatiga ega emas;
  
• 
  Olisdagi obyektlarni gazlashtirish imkoniyati
  
• 
  Yoqilg'i sotib olishda pulni tejash, chunki suyultirilgan gazning ekvivalent miqdori benzin yoki dizel yoqilg'isi narxidan past;
  
• 
  Yuqori energiya intensivligi va yuqori oktan soni;
  
• 
  Eng ekologik toza yoqilg'i.
  
• 
  Suyultirilgan gaz (LNG) - metan miqdori kamida 86% bo'lgan kriogen suyuqlikdir. (TU 05-03-03-85) va minus 162 ° S qaynoq nuqtasi - istiqbolli energiya tashuvchisi bo'lib, boshqa turdagi yoqilg'ilarga nisbatan iqtisodiy va ekologik samaradorlikni ta'minlaydi.
  

Suyultirilgan gaz (SNG), energetika mutaxassislarining fikriga ko'ra, yoqilg'ining eng istiqbolli turlaridan biri hisoblanadi. Tabiiy gaz allaqachon 21-asr yoqilg'isi nomini oldi, chunki uning zaxiralari neft zahiralariga nisbatan ancha katta. Jahon LNG bozorining o'sish dinamikasi yiliga taxminan 7% ni tashkil qiladi. 2020 yilga borib bu koʻrsatkich ikki barobarga koʻtarilib, 14 foizga yetishi kutilmoqda. Hozirgi vaqtda suyultirilgan gazning xalqaro savdosi hajmining o'sishi kuzatilmoqda, bu esa jahon tashqi savdosidagi tabiiy gazning 24% dan ortig'ini tashkil etadi.
Prognozlarga ko'ra, suyultirilgan gazning jahon savdosi hajmi 2010 yilga kelib 150 milliard m3 yoki undan ko'proqqa ko'tarilishi mumkin. Hozirda AQSh va G'arbiy Evropada LNGning umumiy gaz iste'molidagi ulushi 20% dan ortiq. Yaponiya suyultirilgan gazning 85% gacha (45 mlrd m3) import qiladi.
Eng yirik suyultirilgan gaz ishlab chiqarish quvvati hozirda Janubi-Sharqiy Osiyoda joylashgan, ammo eng dinamik kengayish Afrika va Yaqin Sharqda. Rossiya hali bu ro'yxatlarga kiritilmagan, garchi yangi ming yillikning boshlanishi bilan mamlakatimizda LNGdan foydalanishga qiziqish doimiy ravishda o'sib bormoqda.
Ushbu maqolada biz suyultirilgan gaz bozorining rivojlanish tarixi, uning hozirgi holati va rivojlanish istiqbollari bilan tanishamiz, LNG ishlab chiqarish va tashish texnologiyasini ko'rib chiqamiz, shuningdek, LNG yaratish bo'yicha istiqbolli loyihalarni ko'rib chiqamiz. Rossiyadagi o'simliklar.

Suyultirilgan gaz ishlab chiqarish tarixi

Tarixdagi birinchi LNG zavodi 1905 yilda qurilgan va besh yildan keyin ishlay boshlagan. O'simlik eksperimental xususiyatga ega va tijorat maqsadlarida foydalanish uchun mos emas edi. Faqat 1941 yilda Ogayo shtatida birinchi to'liq quvvatli LNG zavodi qurildi, bu energiya tashuvchilar bozorining ushbu segmentini rivojlantirishning boshlanishi bo'ldi. Biroq, zavod uch yildan ko'proq vaqt davomida ishladi, o'shanda dahshatli falokat to'xtadi. Tank yorilib, 4000 kub metr suyultirilgan gaz sizib chiqib, bug‘lanib, alangalangan. Hodisa oqibatida 128 kishi halok bo‘ldi, 400 kishi jarohat oldi. Yong'in to'rt kun davom etdi. U katta moddiy zarar yetkazgan.

1959 yilda Luiziana shtatida birinchi LNG sig'imli tanker qurilgan. Bu suyultirilgan gazni Qo'shma Shtatlardan tashqaridagi iste'molchilarga etkazib berish imkonini berdi (Yaponiya 1960-yillarning oxirida birinchi LNG importchisi bo'ldi).
Mamlakatimizda LNG dan foydalanishning boshlanishi o'tgan asrning 50-yillariga to'g'ri keladi, 1954 yilda Moskva tabiiy gazni suyultirish zavodida yiliga 25 ming tonna LNG ishlab chiqarishga mo'ljallangan qurilma ishga tushirildi. Shu bilan birga, qishloq aholi punktlarini gaz bilan ta’minlashda suyuq metan, avtomobil va temir yo‘l transportida yoqilg‘idan foydalanish bo‘yicha tajriba o‘tkazildi. Keyinchalik, LNGga qiziqish birinchi navbatda G'arbiy Sibirda tabiiy gaz konining topilishi va magistral gaz quvurlari qurilishi, keyin esa 80-yillarning oxiri va 90-yillardagi og'ir iqtisodiy vaziyat tufayli sezilarli darajada kamaydi.
2006 yilda Saxalin orolidagi Prigorodnoye qishlog'ida Saxalin-2 loyihasi doirasida birinchi rus LNG zavodining qurilishi boshlandi. Uning ishga tushirilishi 2009 yil 18 fevralda bo'lib o'tdi. Ushbu yirik inshootning qurilishi 2003 yilning avgust oyida boshlangan. Qurilish ishlarining eng qizg'in davrida ularga 40 dan ortiq davlatdan 10 mingga yaqin ishchi va mutaxassislar jalb qilingan. Saxalindagi LNG zavodi Saxalinning sovuq iqlimidan foydalangan holda energiya samaradorligini oshirish uchun maxsus ishlab chiqilgan ikki tomonlama aralash sovutgichni suyultirish texnologiyasidan foydalanadi.
LNGga bo'lgan talabning ortishi kompaniya mahsulotlari uzoq muddatli shartnomalar asosida (20 yil va undan ko'proq amal qilish muddati bilan) ob'ekt qurilishi tugaguniga qadar shartnoma tuzilishiga olib keldi. Mijozlar Yaponiya, Janubiy Koreya va Shimoliy Amerika edi. Ushbu loyihaning amalga oshirilishi Rossiya LNGni Osiyo-Tinch okeani mintaqasi mamlakatlari bozorlariga muntazam yetkazib berishni boshlash imkonini berdi.
Saxalin-2 zavodining rejalashtirilgan quvvati 9,6 milliard m3 LNG ishlab chiqarish bo'lishi kerak edi. 2009 yilda korxonada 5,5 mlrd.m3 ishlab chiqarilgan. 2010 yilda ishlab chiqarish deyarli ikki baravarga oshib, 10 milliard m3 dan oshdi.
Rossiyada suyultirilgan gaz ishlab chiqarishni rivojlantirishning navbatdagi bosqichi Yamal yarim oroli konlari asosida LNG loyihasini yaratish bo'ladi.
"Gazprom" OAJ kompaniyani rivojlantirish strategiyasining bir qismi sifatida o'z oldiga yiliga 80-90 million tonna suyultirilgan gaz ishlab chiqarishni maqsad qilib qo'ygan, bu boshqa mamlakatlarda ishlab chiqarishning hozirgi rivojlanish sur'atlarida 20 ga yaqinni tashkil qiladi. jahon bozorining %. LNG ishlab chiqarishni rivojlantirish Rossiyada sanoatni rivojlantirishning ustuvor yo'nalishlaridan biriga aylandi.