Neft va gaz kimyosi

onilg’i energetik resurslar 
va ulardan samarali foydala
nish
h
isob-kitoblarga ko’ra, hozirga kelib, dunyo 
mamlakatlarining energiyaga bo’lgan ehtiyojlarini qondirish uchun yer-dagi organik 
yonilg’ilar zahirasi taxminan 150 yilga, jumladan, neft 35-40 yilga, gaz 50 yilga, ko’mir 
esa 425 yilga etishi aniqlangan.
Ko’mir zahiralari neft va gaz zahiralaridan ikki marta ko’p. Olimlarning fikriga 
ko’ra, energiya manbalarining asosini tashkil qiluvchi neft va gazni tejab-tergab ishlatish 
uchun ulardan olinadigan sintetik mahsulotlar, turli xil xom ashyolarni ko’mirni qayta 
ishlash hisobiga almashtirish lozim. Qazib olish jarayonlarida texnologik jarayonlarni talab 
darajasida takomillashmaganligi natijasida, ko’mirning 45 foizi, neftning esa 60 foizi yer 
bagrida qolib ketmoqda. Neft konlaridan neftni to’la qazib olish kabi muhim vazifani hal etish 
uchun qatlamlararo bosimni oshirish, issiq suyuqliklar va elektr zaryadlari yordamida 
neftning qovushqoqlik xossasini kamaytirish usullarini qo’llash lozim. Energetik 
muammolarni hal etishning muhim yo’nalishlaridan biri — gaz bilan birga olinadigan, 
ammo gaz quvurlarida tashish imkonini bermaydigan gaz kondensatlaridan foydalanishdir. 
Ulardan foydalanishning eng maqbul yo’li ularni dizel yonilg’isigacha qayta ishlashdir. 
Kondensatlardan olingan dizel yonilg’ilarining toksiklik darajasi ancha kam bo’ladi. 
Bunday yonilg’ilarga ishlagan avtotransportlar sundirg’ichlaridan chiqadigan gazlar 
tarkibida konserogen moddalar odatdagi dizel yonilg’isidagiga nisbatan 30 foiz kam bo’ladi. 
Yaqin kelajakda benzin, kerosin va boshqa yonilg’ilarni ko’mir tarkibidan olish, 
shuningdek, noan’anaviy energiya manbalaridan va ikkilamchi energetik resurslardan 
keng foydalanishni yo’lga qo’yish rejalashtirilmoqda. Shu bilan birga mavjud energiya 
manbalari energayasidan tejab-tergab foydalanish lozim. 
Respublika hoyob yoqilg’i – energetika resruslariga va qudratli energetik 
bazaga ega. O’rganilgan gaz bazasi salkam 2 trillion kubometr, ko’mir zahirasi
2 milliard tonnadan ortiqdir. Bizda 160 dan ziyod neft konlari bor. Neft, gaz

---

6 
va kondensat zahiralari o’z talablarimizni to’la ta’minlabgina qolmay, energiya
manbalarini chetga chiqarish imkonini ham beradi. Bugun bu sarmoya 
sarflashning eng foydali sohalaridan biridir. 
Bugungi kunda O’zbekistonning yer ostida juda katta neft va gaz
qatlamlari bor. Respublika hududining salkam 60 % ni ularni qazib olish uchun
istiqbolli hududlar hisoblanadi.
Beshta asosiy neft – gaz mintaqsini; Ustyurt, Buxoro – Xiva, Janubiy – 
G’arbiy Hisor, Surxondaryo, Farg’ona mintaqalarini ajratib ko’rsatish mumkin.
Neft resruslari bo’yicha umumiy imkoniyat 4 milliard tonnadan ortiq. Gaz
kondensati bo’yicha 630 million tonna, tabiiy gaz bo’yicha salkam 5 trillion
kubmetrni tashkil etadi. Neft va gaz resruslarining zahiralari qiymati bir
tirilliondan oshib ketadi. 
Sho’rtan gaz -kimyo majmuida olingan propandan respublika rezina 
texnika va avtomabil sanoati uchun zarur bo’lgan nitril – aksil kislotasi , nitron 
tolasi olish uchun tegishli texnologiyalar joriy etish uchun foydalanish
mumkin. 
-Respublikada gaz transportining keng shaxobchali tizimi vujudga kelgan. 
U MDH mamlakatlari gaz quvurlarining yagona tizimiga chiqadigan umumiy
uzunligi 12 ming km bo’lgan to’qqizta magistral gaz quvurlarini o’z ichga
oladi. 
Hozirgi kunda O’zbekistonning davlatlararo magistral gaz quvurlari, 
Turkmaniston–O’zbekiston–Qozog’iston–Xitoy 
va O’zbekiston–Afg’oniston–
Pokiston gaz quvirlari qurilishida ishtirok etish masalasi ko’rib chiqildi va 2012 
yilning may oyida shu quvurlarning ochilish mavzusida konfrensiya bo’lib o’tdi.
-Qashqadaryo neft va gaz kabi qimmat baho xom ashyolarning ulkan 
zahiralari bilan dunyoga mashhurdir. Bugungi kunda mamlakatimizda ishlab 

---

7 
chiqarilayotgan tabiiy gazning 88% i neftning esa 92% Qashqadaryo
hududidan qazib olinayotganidan yaqqol ko’rishimiz mumkin.
-Sho’rtan gaz – kimyo majmiyi nafaqat Qashqadaryo zaminida, balki
yurtimizning boshqa mintaqalari va hududlarida yangi–yangi ishlab chiqarish
tarmoqlarining vujudga kelishiga va rivojlanishi uchun sharoit yaratadi. Eng
muhimi, bu ulkan korxona mamlakatimiz sanoat bilan birga nihoyatda zarur
bo’lgan xom ashyosi, plyonka, syultirilgan gaz suv va gaz quvurlari, boshqa 
ko’plab texnik uskunalar, uy – ro’zg’or buyumlari ishlab chiqarib,
davlatimizning iqtisodiy qudratini oshirishga salmoqli hissa qo’shadi. 

---

8