|
Neft-gaz kimyosi sintezida qo’llaniladigan katalizatorlar Bajardi: Japakova.Sh Qabul qildi: Begmanova.G Neftkimyo sanoati – kimyoviy sanoatning yangi sohasi bo‘lib, arzon xomashyo hisoblangan neft va gaz uglevodorodlarini qimmatli kimyoviy moddalar – plastmassalar, kauchuklar, sintetik smolalar hamda tolalar, sintetik yuvish vositalari va bir qancha boshqa moddalarga aylantirib beradi. - Neftkimyo sanoati – kimyoviy sanoatning yangi sohasi bo‘lib, arzon xomashyo hisoblangan neft va gaz uglevodorodlarini qimmatli kimyoviy moddalar – plastmassalar, kauchuklar, sintetik smolalar hamda tolalar, sintetik yuvish vositalari va bir qancha boshqa moddalarga aylantirib beradi.
Neftni qayta ishlash sanoati neftkimyoga xomashyo tayyorlab berganligi sababli neftkimyoviy ishlab chiqarish neftni qayta ishlash zavodlari bazasida yoki unga qo‘shni holida rivojlanadi. Shu bois yirik neftkimyoviy kombinatlar Ufa, Samara, Volgograd, Аngarsk, Оmsk, Sho‘rtan va boshqa shaharlarda qurildi. - Neftni qayta ishlash sanoati neftkimyoga xomashyo tayyorlab berganligi sababli neftkimyoviy ishlab chiqarish neftni qayta ishlash zavodlari bazasida yoki unga qo‘shni holida rivojlanadi. Shu bois yirik neftkimyoviy kombinatlar Ufa, Samara, Volgograd, Аngarsk, Оmsk, Sho‘rtan va boshqa shaharlarda qurildi.
Sho’rtan Omsk Ufa Ufa Volgagrad Neftni qayta ishlashda yoqilg’ilarni olish uchun quyidagi katalitik jarayonlar: - Katalitik kreking;
- Katalitik riforming;
- Gidro tozalash;
- Alkillash;
- Izomerlanish va gidro krekinglar keng qo’llaniladi.
Katalizatorlarning reaksiyaga kirishuvchi moddalar bilan o’zaro ta’siri xarakteriga qarab va oraliq mahsulotlarning turiga qarab reaksiyalar va tegishli ravishda katalizatorlar oksidlovchi - qaytaruvchi va kislota – asosli bo’ladi. - Katalizatorlarning reaksiyaga kirishuvchi moddalar bilan o’zaro ta’siri xarakteriga qarab va oraliq mahsulotlarning turiga qarab reaksiyalar va tegishli ravishda katalizatorlar oksidlovchi - qaytaruvchi va kislota – asosli bo’ladi.
- Ko’pgina sanoat katalizatorlari bifunksional bo’ladi, chunki oksidlovchi – qaytaruvchi katalizatorlar kislotali tashuvchining ustini qoplaydi. Boshqa tomondan ko’pgina sulfidlar va oksidlarning o’zlari oksidlovchi – qaytaruvchi va kislotali – asosli faollikka ega.
- Neftni qayta ishlash sanoatida faol yuzali qattiq jismning geterogen katalizi keng tarqalgan.
Bitta reakisyaning o’zi har xil katalizatorlar ishtirokida sodir bo’lishi mumkin. Berilgan reaksiyaning tezligi katalizatorning tabiatiga qarab ularning faolligini xarakterlaydi. Bitta reakisyaning o’zi har xil katalizatorlar ishtirokida sodir bo’lishi mumkin. Berilgan reaksiyaning tezligi katalizatorning tabiatiga qarab ularning faolligini xarakterlaydi. Katalitik kreking - Katalitik kreking og’ir distillyatli neft fraksiyalarining motor yoqilg’isiga va neft kimyosi xomashyosiga katalitik destruktiv aylanishi hamda texnik uglerod va koks ishlab chiqarish jarayonidir. Jarayon alyumosilikatli katalizatorlar ishtirokida 450-530ºC haroratda va 0,07-0,3 MPa bosimda amalga oshiriladi.
Katalitik krekingda sodir bo’ladigan jarayonlarning mohiyati quyidagi reaksiyalarda mujassam bo’ladi: Katalitik riforming - Katalitik riforming – benzinlarning detanatsiya barqarorligini oshirish va arenlarni, asosan benzol, toluol va aromatik kislotalarni olish uchun mo’ljallangan jarayon hisoblanadi. Jarayonni yuqori haroratda (500ºC atrofida), vodorodning bosimi (1,5-4MPa) bo’lganda va kislotali hamda gidrogenlovchi – degidrogenlovchi funksiyalarni o’zida mujassam qilgan bifunksional katalizator ishtirokida amalga oshiriladi. Kislotali funksiyani asosan alyuminiy oksidi, gidrogenlovchi – degidrogenlovchi funksiyani esa VIII – guruh metallari, asosan Pt bajaradi.
Katalitik riforming asosida uchta turdagi reaksiyalar yotadi: - Alkanlarni degidrosiklizatsiyalash, alkilsiklopentanlarni degidroizomerizatsiyalash, siklogeksanlarni degidrogenlash yo’li bilan dastlabki xomashyoni aromatlash;
- Uglevodorodlarni izomerlash;
- Gidrokreking.
Xulosa - Kimyo sanoatini rivojlanish sur’atlari ko‘lamlarini va hattoki kimyoviy jarayonlar ma’zmun-mohiyatini neftkimyo rivoji tubdan o‘zgartirib yubordi. Kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarish arzon va keng xomashyo manbalari bo‘lmish va kimyoviy sanoatning an’anaviy manbalari bo‘lmish koks kimyo va o‘rmon kimyo sanoatlarini smolalari, mineral xomashyo, oziq-ovqat mahsulotlarini siqib chiqarayotgan neft va gaz uglevodorodlariga bog‘lanib qolmoqda. Bu esa kimyoviy ishlab chiqarishni tez rivojlanishiga va klassik sintez usullariga taqqoslanganda o‘lchab bo‘lmaydigan darajada ko‘proq quvvatga ega bo‘lgan kimyoviy mahsulotlar olishning boshqa usullarini ishlatishni talab qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar: - Hamidov.B.N, Fozilov.S.F, Saidaxmedov.Sh.M, Mavlanov.B.A “Neft va gaz kimyosi”. Toshkent; 2014y
- Turobjonov.S.M, Jurayev.V.N, Ziyodullayev.O.F, Mirxamitova.D.X. “Neft-gaz kimyosi va fizikasi”. Toshkent; 2014y
- B.Abidov, R.H.Yuldashev. Neft va gazni qayta ishlash korxonalarining jihozlarini ta’mirlash va ularga texnik xizmat ko’rsatish. Toshkent- 2007.
- S.A.G’aybullayev, Neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi. Buxoro-2016
- www.ximiko.ru
- www.arxiv.uz
Do'stlaringiz bilan baham: |
