Neft bitumlari

Asbob yukini massasi -....... Sinash muddati-......
Suvni va bitumni xarorati -........


2-ish. Bitumni cho‘ziluvchanligini aniqlash
Ta’rif: Cho‘ziluvchanlik deganda, bitumning cho‘zuvchi kuch ta’sirida cho‘zilib, ingichka ip kabi uzayishga moyilligi tushuniladi. Chuo‘ziluvchanlik santimetrlarda ifodalanadi va 25°S haroratda uzilish darajasigacha taranglashgan bitum ipining uzunligi, hamda uning 5 sm/min tezlikda cho‘zilishi bilan tavsiflanadi va sm da ifodalanadi.
Asbob va uskunalar: duktilometr, namunalar yasash uchun qoliplar, 05 nomerli elak, qumli isitkich, chinni kosa, pichoq, qalinligi 2 mm li zanglamaydigan tunuka plastinka, talkli glitserin.
Ishlash tartibi: Bitumlarning cho‘ziluvchanligi duktilometr deb ataladigan asbob (2- rasm) yordamida aniqlanadi; mazkur asbob devorchalarining ichki tomoniga ruxlangan pulat tunuka qoplangan taxta yashikdan iborat. Yashikning bir devoridan ikkinchi devorigacha yetib turgan chervyakli vint 1 ga ikkita sirpangich 2 o‘tkazilgan; sirpangichlar vint bo‘ylab qo‘lda - g‘ildirakcha (maxovik) yordamida siljitiladi yoki ularni elektr dvigatel 3 sirg‘antiradi; sirpangichlarga biriktirib quyilgan ko‘rsatkich (strelka) yashikning darajalarga bo‘lingan shkalasi bo‘yicha suriladi.
Sinaladigan bitum eritiladi, kovlanadi va jez qolip 4 ga ingichka oqim tarzida ortig‘i bilan quyiladi. Bitumni quyishdan oldin qolipning ichki yuzasi 1:3 nisbatda talk aralashtirilgan glitserin bilan moylanib, metall plastinka ustiga o‘rnatiladi. Bitumli qolip havosining harorati 18 -20°S bo‘lgan xonada 30 minut sovutiladi. So‘ngra qolipdan ortiqcha bitum -qizdirilgan pichoq tig‘i bilan ikki yo‘la (pichoqni qolipning o‘rtasidan chetiga tomon yurgizib) sidirib tashlanadi.
Bitumli qolip plastinka bilan birga duktilometr yashigiga joylanadi, yashikka 25° gacha isitilgan suv barvaqt quyib quyilgan bo‘ladi. Qolip suvda 1,5 soat turishi va shu vaqt mobaynida suvning xarorati 25±0,5°S da saqlanishi kerak. Bitum tepasidagi suv qatlamining qalinligi 25 mm dan kam bo‘lmasligi lozim. So‘ngra sirpangichlarning vint bo‘yicha sirpanish tezligi va suvning xarorati tekshiriladi va qolip duktilometrda mahkamlab quyiladi (sirpangichlarga va yashikning ustunchasiga kiygiziladi) va yon devorchalari ajratib olinadi. Shundan keyin elektr dvigatel yurgizilib yoki maxovik aylantirilib, bitum 5 sm/min tezlikda cho‘zila boshlaydi. Cho‘zilgan bitum ipi uzilgach, uning ayni uzilgan paytdagi uzunligi (sm) shkaladan yozib olinadi. Asbob mili shu payt qaysi raqam to‘g‘risida tursa, usha raqam bitumning cho‘ziluvchanlik ko‘rsatkichi bo‘ladi. Bitumning cho‘ziluvchanlik darajasi uch marta aniqlanadi va shu uchta sinov natijalarining o‘rtacha arifmetik qiymati eng so‘nggi natija sifatida qabul qilinadi. Zichlik ko‘rsatkichi 1 raqamidan katta (yoki kichik) bo‘lgan bitumlarning cho‘ziluvchanlik darajasini aniqlayotganda suvning zichligini ham shunga yarasha o‘zgartirish, ya’ni yo osh tuzi qo‘shib oshirish, yoki spirt qo‘shib kamaytirish zarur (bitumning cho‘zilishidan hosil bo‘layotgan ip suv betiga qalqib chiqmasligi va suv tubiga cho‘kmasligi uchun shunday qilinadi). Olingan natijalar yozib boriladi va DST bilan taqqoslanadi.