Название курса* Миллий ояныў дәўири қарақалпақ әдебияты

- -

3-ámeliy. Klassikalıq poeziyanıń kórkem-estetikalıq dárekleri.

Milliy folklor hám klassikalıq ádebiyat.

1. 
   XIX ásir qaraqalpaq poeziyasında folklorlıq motivlerdiń (qaharmanliq, ashiqlıq, xoshlasıw, ayralıq h.t.b.) hám bayanlaw usıllarınıń qollanılıwı
   

“Hárbir itibarlı shayırdıń dóretiwshiligi folklorlıq poetika qorınan moldan azıqlanatuǵınlıǵı ilimde V.G.Belinskiy zamanınan berli aytılıp kiyatır. Hátteki, kitabıy poeziyanıń eń biyik shıńı bolǵan Álisher Nawayınıń dóretiwshiligi de xalıqpoeziyasınıń ruwxı meen meylinshe suwǵarılǵan.”

Prof. Q.Járimbetov

Ilimpaz XIX ásir qaraqalpaq lirikasınıń ideyalıq-tematikalıq hám jarlıq jaqtan qáliplesiwinde folklorlıq shıǵarmalardıń kórkem dárek xızmetin atqarǵanın atap ótedi. Bir qatar folklorlıq janrlar, motivler, obrazlar, súwretlew quralları ádebiyatqa ótti. Ásirese klassik shayırlardıń grajdanlıq temadaǵı qosıqlarında qaharmanlıq dástanlardaǵı watanpárwarlıq, mártlik ideyaları kórkem sáwlelengen.

XIX ásirde azamatlıq (grajdanlıq) temadaǵı lirikalıq shıǵarmalarında batırlar jırınıń ayrım kórkemlik, ideyalıq belgileri sezilip turadı, watanpárwarlqıtıń, azamatlıqtıń úlgisi retinde epikalıq qaharmanlardıń (Góruǵlı, Rustem) obrazları mısalǵa keltiriledi.

Yigitleri bardur Rustem sıpatlı,

Goruǵlıdek áreb atlı, haybatlı,

Dáwletyardek shijaátli, ǵayratlı,
Keskir qılısh,qamar tonları bardur.

Bahadırı bardur, yúzge sara-sar,

Xudadan ózgadin qılmas qáwater,

Yúz yigitke tánga ózi barabar,

Házireti Áli kibi sherleri bardur.

Liro-epikalıq dástanlardaǵı lirikalıq bólimlerdiń ideylıq-tematikalıq, kórkemlik tásiri kórinedi. Ashıqlıq qosıqlarındaǵı lirikalıq personaj bolǵan ashıqtıń júregin jaylaǵan hasıl hám móldir sezimleridiń beriliwi menen únlesedi.

Sen ushın gezdim dúnyanı,

Ziywardıń bolmay payanı

Taqat etpey shıbın janı,

Júrektiń gilti qaydasań?

Ájiniyaz

2. 
   Folklorlıq obrazlardıń qollanılıwı