|
Nazorot savollari:
Movarounnahrda arablar tomonidan joriy etilgan soliqlar, ularning turlari.
Arab halifaligidagi ichki sulolaviy kurashning o‘lkamiz ijtimoiy-siyosiy hayotiga tasiri.
Gaznaviylar bilan saljuqiylar o‘rtasidagi to‘qnashuv.
Xorazmda Sulton Otsiz tomonidan Xorazmshoh-Anushteginlar sulolasining o‘rnatilishi.
Nazorat javoblari:
1. Arablar O`rta Osiyoni bosib olgach bu hududdagi hamrna shaharlaf aholi joylarida o`z qo`shinlarini joylashtirdilar. Bu harbiy kuchlar o'z vaqtida mahalliy aholi ustidan nazorat qilib turardi. Arab xalifaligining hukmroriligi aholi uchun og`ir yuk bo`lib qoldi. Iqtisodiy hayotni O`z qo`llaridan chiqarmaslik maqsadida arablar bu yerda sosoniylar tartibidagi soliq tizimini joriy qildilar. Bu tizimga yer solig`i-hiroj (hosilning o`ndan bir yoki o`ndan ikki qismi miqdorida) chorva, hunarmandchilik, savdo-sotiqdan zakot (qirqdan bir miqdorda) hamda islomni qabul qilmagan shaxslardan olinadigan juzya solig`i ham qo`shildi. Sulaymon vafotidan so`ng taxtga o`tirgan yangi xalifa Umar ibn Abdulaziz (717-719)-Umar II xorijiylar ta'limoti tarafdori edi. Xorijiylar shialardan ajralib chiqqan guruh bo`lib ilk islom ta'limoti tartiblarini va umumiy tenglik g`oyalarini ilgari surar edilar. Umar II Movarounnahrdagi murakkab vaziyatni hisobga olib, bo`ysundirilgan xalqlar bilan murosachilik siyosatini yurgiza boshladi. U Movarounnahr aholisini islomni qabul qilishga chaqirib, katta ahamiyatli farmon qabul qildi. Unga ko`ra arablarga yangi yerlarni zabt etish man qilindi va moliyaviy islohotlar o`tkazish ko`zda tutildi. Arablar bilan bir qatorda yangi musulmonlardan ham juzya va xiroj solig`i olish bekor qilindi. Umar II soliq yig`uvchilardan va xalifalik amaldorlaridan Qur'on va Hadislarga qat'iy amal qilishni buyurdi.Arab feodal-zodagonlari turli yo`llar bilan xiroj solig`i yig`a boshladilar. Xalifa xazinasiga keladigan soliqlar esa kamayib keta boshladi. Xiroj yerlarini davlat solig`i sifatida saqlab qolish maqsadida Umar II arablarga o`z yerlarini kengaytirishni man etdi va hijriyning 100 yilidan (719 yil) keyin sotib olingan barcha xiroj yerlarini qaytib berishni buyurdi. Shu paytgacha olingan yerlardan esa xiroj emas, ushr (o`ndan bir qismi) soliq olish ko`zda tutildi.
2.Arablar 0‘rta Osiyoni bosib olgach,bu hududdagi hamma shaharlar va aholi joylarida o‘z qo‘shinlarini joylashtirdilar.Bu harbiy kuchlar o‘z vaqtida mahalliy aholi ustidan nazorat qilib turardi.Arab xalifaligining hukmronligi aholi uchun og‘ir yuk bolib qoldi.Istilochilar avval boshda Movarounnahming hunarmandchilik va savdo shaharlari,obod viloyatlariga bostirib kirib,ularni taladilar vakatta o‘ljalarga ega bo‘ldilar.0‘lkalami bosib olish chog‘ida dehqonchilik vohalari oyoq osti qilinib,shahar va qishloqlar vayron etildi.Suv inshootlari buzib tashlandi.Ko‘pgina joylarda qurg‘oqchilik yuz bera boshladi.Shaharlardan katta miqdorda qimmatbaho o‘ljalar,Buxoro,Poykand va So‘g‘d hukmdorlaridan esa katta miqdorda tovon olindi.720-722 yillarda So‘g‘diyonada yuz bergan G‘urak (Samarqand hukmdori) va Divashtich (Panjikent hokimi) boshchiligidagi qo‘zg‘olon arablar hukmronli-
giga qarshi yo ‘nalgan dastlabki shiddatli xalq harakatlaridan biri bo'lgan. Unda
arablar siyosati va zulmidan g ‘azabga kelgan o ‘n m inglab mahalliy xalq vakillari
ishtirok etgan. X urosonning yangi tayinlangan va zolimligi bilan nom chiqargan
noibi Said Xaroshiy katta muntazam harbiy kuch bilan mazkur qo‘zg‘olonni shaf-
qatsizlik bilan bostirishga muvaffaq boMadi. Q o‘zg‘olon rahbarlaridan biri - Di
vashtich ham ushlanib qatl etiladi. 725-729-yillar davom ida xalifalikning ogMr so
liq siyosatiga qarshi Samarqand, Buxoro, Xuttalon viloyatlarida ko'tarilgan qo‘z-
g'olonlar ham xalq ozodlik kurashida sezilarli iz qoldirdi. Q o‘zg‘olonchilarning
ancha qismi arab m a’murlari siyosatiga norozilik bildirib, islom dinidan chiqadilar.
Kesh atrofida yuz bergan mahalliy aholining arablar bilan to ‘qnashuvi rostmona
jang-u jadal tusini olgan. 736-737-yillarda Tohariston va Sug‘dda yangidan ko‘ta-
rilgan kuchli qo‘zg‘olon o ‘z safiga aholining turli ijtimoiy qatlamlarini jalb etgan-
di. Faqat Xuroson va M ovarounnahming yangi hukmdori, usta diplomat Nasr ibn
Sayyor (738-748)ning uddaburon siyosati, nizoli masalalami hal etish borasidagi
epchil tadbirlari tufayligina qo‘zg‘olon harakatlarini bartaraf etish, orkada muvo-
zanatni bir qadar saqlash mumkin boMdi. Bunda u mahalliy aholiga, ayniqsa, uning
nufuzli qatlam iga muayyan yon berishga majbur boMdi. Jumladan, u arablarning
mahalliy aholi bilan qon-qardoshlik aloqalarini kuchaytirishga intildi. O 'zi ham
Buxorxudot Tug‘shodaning qiziga uylandi. Islomni qabul qilgan kishilar juzyadan
ozod etildi va barcha musulmonlar huquqiy jihatdan tenglashtirildi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
