Nazorati va hisobi

 
NAZORAT SAVOLLARI: 
1. 
Texnik  topshiriq  va  uning  avtomatlashtirilgan  tizimlarni  yaratishdagi 
ahamiyati nimadan iborat?
 
2. 
TT tarkibi va mazmunini tushuntirib bering.
 
3. 
TT ni rasmiylashtirish tartibini tavsiflang.
 
4. 
Texnik topshiriq qanday bo„limlardan iborat?
 
5. 
AT da TT ni muvofiqlashtirish va tasdiqlash tartibi nimalardan iborat?
 
6. 
AT da hujjatlarni rasmiylashtirish tartibini tushuntirib bering.
 
7. 
Avtomatlashtirilgan tizimda hujjatlarni yuritish tartibi. 
 

---

90
 
 
7. ENHAT NING TEXNIK VOSITALARI  
 
7.1. Hisoblagichlarni tok transformatorlari orqali ulash 
 
Energiya  tizimlari  0,4  kV  kuchlanishli  taqsimlash  tarmoqlarida  va 
iste‟molchilarda  o„lchov  tok  transformatorlaridan  (O„TT)  foydalanib  elektr 
energiyani  tijorat  hisobga  olish  so„nggi  yillarda  bir  fazali  ikki  cho„lg„amli  0,5 
sinfdagi  tok  transformatorlari  va  2,0  sinfdagi  induksion  uch  elementli  elektr 
hisoblagichlaridan  (aktiv  va/yoki  reaktiv  energiya)  ommaviy  foydalanish  asosida 
qurildi. Ulardan har biri o„z tok bo„yicha zanjirlari bilan uchta bir fazali TT orqali 
ulanadi,  parallel  zanjirlari  bilan  (kuchlanish  bo„yicha)  esa  to„g„ridan-to„g„ri 
o„zgaruvchan tok past kuchlanishli uch fazali to„rt o„tkazgichli tarmog„i liniyasiga 
ulanadi (7.1-rasm).  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
7.1-rasm. Uchta bir fazali TT orqali uch fazali uch elementli hisoblagichni ulash 
sxemasi 
 
 
Uch fazali uch elementli hisoblagich 

---

91
 
 
 
 
0,4  kV  dan  ortiq  kuchlanishli  tarmoqlarda  hisoblagichlarning  parallel 
zanjirlari ulanadigan qo„shimcha o„lchov kuchlanish transformatorlari ishlatiladi. 
Ko„rsatilgan  vositalarni  real  sharoitlarda  qo„llanilishidagi  kafolatlanadigan 
o„lchashlar  aniqligi  o„lchov  kompleksi  –  uchta  TT  li  hisoblagichning  yo„l 
qo„yiladigan  nisbiy  xatoligi  chegarasi  orqali  aniqlanadi.  Bu  xatolikning  tashkil 
etuvchilari  TT  va  hisoblagichning  tizimli  va  tasodifiy  asosiy  tokli  va  burchakli 
xatoliklari,  shuningdek,  turli  ta‟sir  etuvchi  omillar  ta‟siri  bilan  bog„liq  ularning 
qo„shimcha xatoliklari hisoblanadi. 
Iste‟molchilar yuklamalarining kamayishi va sezilarli tebranishlarida ko„rib 
chiqilgan  hisobga  olish  katta  xatolik  bilan  farqlanadi,  bu  umuman  elektr 
energiyani  asbobli  kamomadiga  va  tijorat  yo„qotishlarini  ortishiga  olib  keladi. 
Elektr  tarmoqlar  hududlarida  (ETH)  unin  nimstansiyalarida  ko„pincha  yuqori 
kuchlanishlar tomoni bo„yicha olingan olingan elektr energiya va past kulanishlar 
tomoni  bo„yicha  iste‟molchilarga  berilgan  elektr  energiya  bo„yicha  20  %  va 
undan  ortiq  nobalans  qayd  etilmoqda.  Ba‟zan  iste‟molchi  elektr  ienergiyadan 
foydalanayotgan,  unda  past  quvvatli  elektr  qurilmalar  va  yoritish  ishlayapdi, 
energiya  tizimining  hisoblagichlari  esa  nolli  iste‟molni  ko„rsatadigan  mantiqqa 
zid  holatlar  yuz  beradi.  Turli  baholashlar  bo„yicha  asbobli  kamomad  orqali 
aniqlanadigan  elektr  energiyani  tijorat  yo„qotishlari  (o„lchash  vositalarining 
xatoliklari,  ularning  noto„g„ri  tanlanishi  va  ishlatilishi)  ulushi  butun  tijorat 
yo„qotishlarining 25 - 30% ga etadi. 
YUzaga  kelgan  holatdan  chiqish,  bir  tomondan,  kam  sezgir  va  noaniq 
induksion  hisoblagichlarni  elektron  hisoblagichlarga,  0,5  sinfdagi  TT  larni 
birlamchi  tokning  katta  o„zgarish  diapazonida  yo„l  qo„yiladigan  xatoliklarning 
eng  past  darajalarini  ta‟minlaydigan  0,5S  sinfdagi  TT  larga  almashtirish  (5.1-
jadval),  boshqa  tomondan  TT  modellarini  to„g„ri  tanlash  va  ularni  xatosiz 
ishlatishdan iborat. 
 
 

---

92
 
 
 
7.1-jadval 
Birlamchi tokning katta o„zgarish diapazoniga 0,5 va 0,5S aniqlik sinflaridagi tok 
transformatorlari tokli xatoliklarining bog„likliklari 
 
Birlamchi tokning katta o„zgarish 
diapazoni 
Tokli xatolik  
0,5 aniqlik sinfi 
0,5 S aniqlik sinfi 
             100 – 120% I
1 n
 
0,5% 
0,5% 
              20 – 100% I
1 n
 
0,75% 
0,5% 
                 5 - 20I
1 n
 
1,5% 
0,75% 
                 1 – 5% I
1 n
 
me‟yorlashtirilmagan 
1,5%