Nazorat topshiriqlari Tibbiy kimyo kafedrasi2021 yil 5 yanvardagi yig’ilishida muhokamaqilindi va tasdiqlandi. Bayonnoma № Kafedra mudiri: t f. d (PhD) D. Q. Xolmurodova

6. Davlat farmakopeyasi dori-darmonlar sifatini normagasolib turuvchi umumdavlat standartlar va talablarto’plami. 

 

8. Dori moddalari miqdorini aniqlashda qanday titrimetrikusullardan foydalaniladi?

Xozirgi vaktda dori moddalarining aksariyat mikdori titrimetrik usul buyicha aniklanadi. Bu usul tortma usulga nisbatan uzining oddiyligi xamda taxlilni olib borishga kam' vakt va mexnat talab kilishi bilan farklanadi. Farmatsevtik taxlilda kullanadigan titrimetrik usul-larni tekshiriluvchi dori modda bilan titrant urtasida boradigan reaksiya asosida kuyidagi guruxlarga bulish mumkin:

1. CHuktirishga va kam dissotsiyalanuvchi birikma xosil kilishga asoslangan usullar.

2. Kislota-asos titrlash (neytrallash) usuli.

3. Oksidlanish-kaytarilish reaksiyasiga asoslangan usul.

4. Nitritometriya (diazotirlashga asoslangan) usuli.

5. Kompleksonometriya (kompleks birikma xosil kilishga asoslangan) usuli.

9. Cho`ktiruvchi usullarning mohiyati? 

10. Kompleksonometrik usul qanday dori moddalarnimiqdorini aniqlash.  

Kompleksonometrik usul yordamida asosan ikki, uch va to’rt valentli metal tuzlarining miqdori aniqlanadi. Bu usul metal ionlarining poliaminopolikarbon kislotalar va ularning tuzlari bilan suvda eruvchan barqaror ichki kompleks tuzlar hosil qilishiga asoslangan. Tahlil olib borishda titrant sifatida etilendiamintetrasirka kislotasining dinatriyli tuzi olinadi. Uni shartli ravishda komplekson (III) yoki Trilon В deb ataladi. Kompleksonometrik usulda ekvivalent nuqtani aniqlashda asosan metal indikatorlar ishlatiladi. Shu bilan birga ekvivalent nuqtani fizikaviy usullaridan potensiometrik va ampermetrik usul yordamida ham aniqlanadi. Trilon В metal ionlari bilan, ularni necha valentliginidan qat’iy nazar, stexiometrik birikkan holda xelat kompleks birikma hosil qiladi. Etilendiamintetrasirka kislotaning dinatriyli tuzi metal ionlari bilan hosil qilgan kompleks birikmaning barqarorligi, metall ionining zaryadiga va eritmaning pH muhitiga bog’liq bo’ladi. Titrlanadigan eritmaning rN ini kerakli bo’lgan rN muhitga keltirish uchun turli bufer eritmalardan foydalaniladi. Uch, to’rt valentli metall ionlari, Trilon В bilan kislotali, ikki valentli va og’ir metal ionlari esa asosan ishqoriy yoki qisman kislotali muhitlarda kompleks birikma hosil qiladi. Kompleksonometrik usulda ishlatiladigan indikatorlarni metall indikatorlar deb ataladi. Bu indikatorlar o’zlarining kimyoviy tuzilishiga qarab turli guruhlarga kiradi. Ular kislotali yoki ishqoriy muhitda metall ionlari bilan turli xil rangdagi kompleks tuzlarini hosil qiladi. Boradigan jarayonni quyidagi kimyoviy reaksiyalar bilan ifodalash mumkin: Me OH OHOH N N NaO3S O Me2+ SO3Na N N OOH +2H+ NaO3SSO3Na Kislotali xrom to’q ko’k. ko’k rangli. pH=9,5-10,0 Qizil rangli, pH=9,5—10.0 yoki Kompleksonometrik usulda metall ionlami aniqlashda indikatorlardan berillon II UPEA, kalsion UPEA, kislotali xrorn to’q ko’k, ksilenol pushtisi, magnezon UPEA, metiltimol ko’ki, mureksid, pirokatexin binafsha rang, sulfarsazen (plyumbon UPEA), xromazurol, kislotali xrorn qora (erixrom qora T) va boshqalar qo’llanishi mumkin. Kalsiy ionini aniqlash uchun kislotali xrom ko’k, kalsion UPEA, mureksid olinadi. Magniy ionini aniqlash uchun erioxrom qora T, berillon II UPEA va magnezon UPEA, rux ionini aniqlash uchun sulfarsazen va erioxrom qora T, vismut ionini aniqlash uchun pirokatexin binafsha rang va ksilenol pushtisi olinadi. Qo’rg’oshin ionini aniqlashda esa sulfarsazen va ksilenol pushtisi, simob ionini aniqlashda erioxrom qora T olinadi. Ba’zi bir metal indikatorlarining tuzilish formulasi:

11. Nitritometriya usulining mohiyati. 

 Nitritometriya usuli farmatsevtika taxlilida barcha aromatik amin kator dori moddalarini, ularning amino-guruxi atsil radikallari bilan «kurshovlangan» xosilalari-ni, shuningdek ikkilamchi aromatik aminlarni va nitroaro-matik gurux dori moddalarining mikdorini aniklashda bir xillashtirilgan usul sifatida keng kullanadi.

Nitritometriya usulida titrant sifatida natriy nitrit-ning 0,1 mol/l eritmasi ishlatiladi va titrlash kislotali muxitda olib boriladi. Reaksiyaning borishini tezlashti-rish va uning anikligini oshirish maksadida eritmaga katalizator sifatida kaliy bromid kushiladi va uni shisha tayokcha bilan aralashtirib turgan xolda asta-sekin titrlanadi.

Nitritometriya usulida, titrlash jarayonida birlamchi aromatik aminlar natriy nitrit ta’sirida diazoniy tuzi, ikkilamchi aromatik aminlar esa nitroza birikma xosil kiladi. Birlamchi aromatik aminlarni diazotirlash reaksi-yasini kuyidagicha ifodalash mumkin: