Nazarov nuriddin baxronovich sportchilarnig individual psexologik xususiyatlarini

Tadqiqotlar vazifalari: 

1.  Anketa  savollariga  berilgan  javoblarni  tahlil  qilish  asosida  qo’zg’alish, 

tormozlanish kuchi va ularning harakatchanli-gini aniqlash. 

---

25 

 

2.  Anketa  savollariga  berilgan  javoblar  asosida  emosional  barqarorlik 

darajasini, temperament turi, ekstraversiya –intro-versiyani aniqlash. 

    Tadqiqot  vazifalarini  bajarish  uchun  polyak  psixologi  Ya.Strelyau  (1974) 

ishlab  chiqqan  «Temperament  so’rovnomasi»  dan;  ingliz  psixologi  G.Ayzenk 

(1964)  tuzgan  testdan  foydalanildi.  TATU  ning  300  dan  oshiq  18-24  yoshli 

talabalari, olimpiada xotiralarida zaxiralari Respublika bilim yurtining futbol bilan 

shug’ullanuvchi (9-11 sinf) o’quvchilari kuzatildi. Natijalar jadvalda keltirilgan. 

 

 

    

 Olingan  ma’lumotlar  (7.1-jadval)  A.A.  Bodalev,  V.V.  Stolin  (1987)  lar 

o’tkazgan  tadqiqotlar  ko’rsatkichlariga  mos  keladi.  1  va  2  bosqich  talabalari  va 

qizlari asab tizimi kuchsiz shaxslar hisob-lanadi. Ma’lumki bunday talabani tarbiya 

qilish  jarayoni  qiyin  kechadi,  chunki  kuchsiz  asab  tizimi  organizmda  ro’y  berishi 

kerak  bo’lgan  o’zgarishlarni  sekin  qabul  qiladi  va  o’zlashtiradi,  yangi 

---

26 

 

harakatlarning  katta  qiyinchiliklar  bilan  o’rganadi.  Dastur  bo’yicha  esa  talabalar 

basketbol, voleybol, qo’l to’pi, futbol va boshqa o’yinlarni o’rganishlari kerak. 

    Ulg’aygan  sari  qo’zg’alish  jarayonlari  va  asab  jarayonlari-ning 

harakatchanligi  o’sib  boradi.  Sog’lomlashtiruvchi  jismoniy  tarbiya  bilan 

shug’ullanuvchi talabalarda qo’zg’alish va tormozlanish jarayonlari kuchli bo’ladi, 

asab  jarayonlari  harakatchanligi  bilan  ajralib  turadi.  Bunday  tipdagi  talabalarni 

tarbiya  qilish  oson  kechadi,  ular  yangi  harakatlarni  tez  o’zlashtiradilar,  asab 

jarayon-larining bir me’yordaligi, bosiqligi bilan ajralib turadilar. 

    Olimpiada  zahiralari  Respublika  bilim  yurti  o’quvchi-larida  qo’zg’alish 

yuqori,  asab  jarayonlari  qo’zg’aluvchan,  tormoz-lanish  esa  kuchsiz.  Bunday 

sportchilar  tormozli  reaksiyalar  bilan  javob  berishda  orqada  qoladilar,  bu  esa 

turmushda,  o’yin  maydon-larida  pand  berib  qoladi.  Shuning  uchun  ular  o’zlarini 

qo’lda tutib turolmaydilar va doim ruhiy zo’riqishda bo’ladilar.  

    O’tkazilgan  tadqiqot  ulg’aygan  sari  o’g’il  bolalarda,  xuddi  qizlarda  kabi, 

ko’proq  ekstraversiya  rivojlanadi.  Ulg’aygan  sari  munosabatlarga  intilish 

yazshilanadi,  notanish  vaziyatlarda  o’zga-rish  dadilroq  tuta  boshlaydilar. 

Sog’lomlashtiruvchi  jismoniy  tarbiya  bilan  shug’ullanuvchi  talabalar  boshqa 

kursdoshlariga  qara-ganda  ekstraversiyaga  moyil  bo’ladilar  va  emosional 

barqarorlar. 

    Shuni  qayd  etish  muhimki,  ekstravertlar  aniqlik  va  xato-sizlikka  katta 

ahamiyat beradilar, bu esa ish tezligining pasayi-shiga sabab bo’ladi. Ekstravertlar 

vazifani  tezroq  bajara  boshlay-dilar,  keyin  introvertlar  ko’rsatkichlari  tobora 

yaxshilana bosh-laydi va ekstravertlar natijalaridan oshib ketadilar. 

    18-19  yoshli  talabalar  flegmatik  (sodda,  ehtiyotkor,  og’ir, boshqariladigan, 

nazorat qilsa bo’ladigan) bo’ladilar, ulg’aygan sari ular sangviniklarga (kirishimli, 

yetakchilikka  moyil,  quvnoq)  yaqinlasha  boshlaydilar.  Sport-internat  o’quvchilari 

xoleriklikka ko’proq moyil ( ta’sirchan, bezovta, tajovuzkor, faol). 

---

27 

 

Metodika  maqsadi  -  talaba  yoshlarning  emosional  zo’riqishi  individual 

xususiyatlarini aniqlash.