|
Nazariy savollarga javoblar:
Iqtisodiyot tushunchasi va uning bosh masalasi nima?
Iqtisodiyot-mulkchilikning turli shakllariga asoslangan
xòjaliklardan, xòjaliklararo, davlatlararo birlashmalar, korporatsiyalar, konsernlar, qòshma korxonalar, moliya va bank tizimlaridan, davlatlar òrtasidagi turli iqtisodiy munosabatlardan iborat òta murakkab ijtimoiy tizimni anglatadi. Iqtisodiyotning doimiy va bosh masalasi-ehtiyojlarning cheksizligi va iqtisodiy resurslarning cheklanganligidir.
Ehtiyoj nima? Uning qanday turlarini bilasiz?
Insonning yashashi va kamol topishi, umuman insoniyatning
rivojlanishi uchun kerak bòlgan hayotiy vositalarga bòlgan
zaruriyati iqtisodiyot nazariyasi fanida ehtiyoj deb ataladi. Ehtiyojlarning
iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy, ma'naviy, siyosiy turlari mavjud bòlib,
ularning orasida ijtimoiy-iqtisodiy ehtiyojlar alohida òrin tutadi. Ijtimoiy-
iqtisodiy ehtiyojlar ham moddiy va ma'naviy ehtiyojlarga bòlinadi.
Iste'mol qilish tavsifiga kòra shaxsiy va ishlab chiqarish ehtiyojiga
ajraladi. Shuningdek, ehtiyojlarni yakka tarzda va birgalikda
qondiriluvchi ehtiyojlar; birlamchi va ikkilamchi ehtiyojlar; yakka,
guruhiy, hududiy, umumjamiyat ehtiyojlari kabi turlarga ajratish
mumkin.
Iqtisodiy resurs tushunchasiga va uning turlariga ta'rif bering.
Iqtisodiy resurslar deganda tovar ishlab chiqarish va xizmat kòrsatish jarayonlarida foydalanish mumkin bòlgan barcha vosita va imkoniyatlar majmui tushuniladi. Iqtisodiy resurslar 4 ga bòlinadi: tabiiy resurslar (yer, yer osti boyliklari, suv, òrmon va biologik resurslar); ishchi kuchi resurslari (kishilarning aqliy va jismoniy qobiliyatlari); kapital (foyda olish maqsadida ishlatiladigan binolar, stanoklar, mashinalar, asbob-uskunalar, inshootlar, qurilmalar, sotishga tayyor tovarlar, pul mablaģlari va boshqalar); tadbirkorlik qobiliyati (kishilarning ishlab chiqarish va xizmat kòrsatish jarayonlarini tashkil ketish va boshqarish qobiliyatlari).
Nima uchun hayotiy vositalarni ishlab chiqarish va yetkazib berish insonning turli xil faoliyatlari ichida eng asosiysi hisoblanadi?
Ishlab chiqarish jarayonida kishilar òrtasida sodir bòladigan iqtisodiy munosabatlar umumiy ishlab chiqarish munosabatlarining asosiy negizini tashkil etib, ayirboshlash, taqsimlash va iste'mol jarayonlarida bòladigan munosabatlarning tavsifini belgilab beradi. Insoniyat zarur ne'matlar iste’molisiz yashay olmaydi. Shunga kòra, bu ne'matlarni muntazam ravishda ishlab chiqarish muhim hisoblanadi. Ishlab chiqarish va xizmat qilish jarayonida insonning yashashi uchun zarur bòlgan barcha hayotiy vositalar yaratiladi.
Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti nimadan iborat? U boshqa iqtisodiy fanlar ichida qanday o‘rin tutadi?
Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti – iqtisodiy resurslar cheklangan sharoitda jamiyatning cheksiz ehtiyojlarini qondirish maqsadida hayotiy ne'matlarni (tovar va xizmatlarni) ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va iste'mol qilish jarayonida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlarni, ijtimoiy xòjalikni samarali yuritish qonun-qoidalarini òrganishdan iborat. Har qanday jamiyatning bazisi, ya'ni “poydevori” ni iqtisodiy munosabatlar tashkil etadi. Ushbu “poydevor" shu davrdagi ishlab
chiqaruvchi kuchlarning rivojlanish darajasiga qanchalik tòģri va
mos shakllantirilgan bòlsa, u jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy
taraqqiyoti uchun shu qadar keng imkon va raģbat yaratadi.
Iqtisodiy munosabatlarning mazmun-mohiyati, ularning amal
qilish qonun va qonuniyatlarini chuqur va har tomonlama
òrganishda eng avvalo “Iqtisodiyot nazariyasi” fanining roli
beqiyosdir. U mazkur vazifani o’zining yuksak ma'naviyatli
shaxsda iqtisodiy bilim va qoidalarni amaliyotga joriy etish,
ģoyaviy-tarbiyaviy, metodologik funksiyalari orqali amalga
oshiradi.
Iqtisodiyot nazariyasi fan sifatida shakllanishida qanday ilmiy maktab va yo‘nalishlar vujudga kelgan?
Iqtisodiyot nazariyasi fan sifatida shakllanishida klassik maktab,
keynschilik maktabi kabi kòplab maktablar va merkantalizm, fiziokratlar, marksizm, marjinalizm, neoklassik, monetarizm kabi yònalish va oqimlar vujudga kelgan.
Iqtisodiyot nazariyasining qanday vazifalari mavjud? Bu vazifalarning bugungi kundagi ahamiyati nimalarda namoyon bo‘ladi?
Iqtisodiyot nazariyasi fanining maqsadi va vazifasini ikki tomonlama, ya'ni ham amaliy ham nazariy tomonlarini tushuntirish mumkin. Aksariyat hozirgi zamon iqtisodiy adabiyotlarida iqtisodiyot nazariyasining tòrtta asosiy vazifasi ajratib kòrsatiladi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
