Nazariy savollar

Mazkur  holatni  Oʼzbekiston  Respublikasi  jinoyat  –  protsessual 

qonunchiligi asosida tahlil qilgan holda huquqiy baho bering. 

Javob 

Kazusga etibor beradigan bo’lsak, Xususiy bank agentligi MCHJ mansabdor 

shaxslari  18,4  mlrd.  soʼm  pul  mablagʼlarni  oʼzlashtirib  yuborganliklari  holati 

boʼyicha qoʼzgʼatilgan jinoyat ishi yuzasidan jinoyat ishi qoʼzgʼatilgan. 

Ushbu  muammoli  vaziyatda  tovlamachilik  yo’li  bilan  18.4  mlrd  pul 

o’zlashtirb  yuborilgan bu jinoyat kodeksining 168 –  moddasi  4 – qismiga asosan 

juda kop miqdorda ozlashtirilgan. Jinoyat protsessual kodeksining 345 – moddasiga 

muofiq  tergovga  tegishlilik  haqida  so’z  borgan.  Ushbu  holat  boyicha  jinoyat  ishi 

ichki  ishlar  organlarining  tergovchilariga  tegishliligi  aytilgan.  Yani  168  – 

moddaning  2,3,4  –  qismlari  ichki  ishlar  organlarining  tergovchilariga  tegishliligi 

haqida keltirilgan. 

Ushbu  muammoli  vaziyatga  huquqiy  baho  berishda  quyidagi  qonun 

hujjatlaridan foydalaniladi: 

1. Ozbekiston Respublikasining Konsititutsiyasi  

2. Ozbekiston Respublikasining Qonuni  

3. Ozbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi  

4. Ozbekiston Respublikasi Jinoyat Protsessual kodeksi 

5. Ozbekiston Respublikasi Oliy Sud Plenum qarorlari. 

 Shu bilan birga yuqorida taqdim etilgan muammoli vaziyatga topib berishda 

quyidagi savollarga javob berish lozim.  

Tergovga yordam berish asoslari 

Аyblanuvchi Rustamovni soʼroq qilish davomida unga agar tergovga yordam 

bersa, ish  holatlari toʼgʼrisida toʼliq maʼlumot bersa, sheriklariga qarshi koʼrsatuv 

bersa, unga yengillik berishi tog’risida; 

 Ayblanuvchi  qoʼyilgan  ayblov  yuzasidan  hamda  ishning  holatlari  boʼyicha 

tushuntirish va koʼrsatuvlar berishga haqli. Аyblanuvchining ayblov xamda ishning 

holatlari boʼyicha bergan koʼrsatuvi dalil sifatida baholanishi, bu uning  oʼz-oʼzini 

himoya  qilish  vositasi  ekanligi,  sidqidildan  qilmishiga  pushaymon  boʼlib,  jinoyat 

ishi boʼyicha xaqiqiy holatlarini ochilishiga yoki jinoyatni davom etishini oldining 

---

olishga  bergan  yordami  uning  ahvolini  yengillashtirishi  mumkinligi  tushuntirilishi 

kerak. Аyblanuvchining bergan koʼrsatuvidan qaytishi xech qanday oqibatni keltirib 

chiqarmasligi  va  ahvolini  yomonlashuviga  olib  kelmasligi  lozim.  Аyblanuvchi 

qachon  koʼrsatuv  berish  istagini  bildirsa,  albatta  tergovchi  tomonidan  soʼroq 

qilinishi kerak; 

So’roq qilish bayonnomasiga imzo chekish;  

Guvoh,  jabrlanuvchi,  shuningdek  ozodlikda  yurgan  gumon  qilinuvchi, 

ayblanuvchi  va  sudlanuvchi  surishtiruvchiga,  tergovchiga,  prokurorga  va  sudga 

chaqiruv qogʼozi bilan chaqiriladi. Chaqiruv qogʼozi pochta orqali joʼnatiladi yoki 

chopar  orqali  topshiriladi.  Chaqiruv  telefonogramma,  telegramma,  radiogramma 

bilan  yoki  telefaks  orqali  ham  boʼlishi  mumkin.  Chaqiruv  qogʼozida  shaxs  kim 

sifatida,  qaysi  manzilga  va  kimning  huzuriga  chaqirilayotganligi,  qaysi  kunda  va 

qaysi  soatga  kelishi  kerakligi,  shuningdek  uzrsiz  sabablarga  koʼra  kelmay  qolgan 

taqdirda qanday oqibatlar roʼy berishi koʼrsatilgan boʼlishi lozim. Chaqiruv qogʼozi 

chaqiriluvchiga  topshirilib,  tilxat  olinadi.  Chaqiruv  qogʼozi  olib  borilganda 

chaqiriluvchi vaqtincha yoʼq boʼlsa, unga berib qoʼyish uchun chaqiruv qogʼozi u 

bilan  birga  yashovchi  voyaga  yetgan  oila  aʼzolaridan  biriga,  yotoqxona 

maʼmuriyatiga, uy egasiga yoki fuqarolarning oʼzini oʼzi boshqarish organi vakiliga 

topshirilib,  tilxat  olinadi.  Tergov  hibsxonasida,  vaqtincha  qabul  qilish-taqsimlash 

qabulxonalari,  jazoni  ijro etish  yoki tarbiya koloniyalarida saqlanayotgan shaxslar 

shu muassasalarning maʼmuriyati orqali chaqirtiriladi. 

Аgar guvoh, jabrlanuvchi, ozodlikda yurgan gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, 

sudlanuvchi  chaqiruv  qogʼozini  olishdan  bosh  tortsa,  chopar  yoki  xat  tashuvchi 

chaqiruv  qogʼoziga  bu  haqda  tegishli  axborot  yozib  surishtiruvchi,  tergovchi, 

prokuror va sudga topshirishi mumkin. Bunday axborot soʼroqqa kelmagan shaxsni 

majburiy  ravishda  olib  kelish  uchun  asos  boʼla  oladi.  Аxborotda  uni  tuzgan 

shaxsning  lavozimi,  familiyasi,  ismi,  otasining  ismi  koʼrsatilishi  va  uning  imzosi 

boʼlishi  kerak.  Voyaga  yetmaganlar  ota-onasi  yoki  qonuniy  vakili  yohud  ular 

tarbiyalanayotgan bolalar muassasasining maʼmuriyati orqali chaqiriladi. 

 Ekspertiza tayinlash tartibi; 

Sud-tibbiyot  eksperti  yoki  psixiatr-ekspert  ayblanuvchining  kasalini  jinoyat 

ishini  yuritishda  uning  ishtirok  etishini  istisno  etadigan  og‘ir  va  davomli,  lekin 

davolab  bo‘ladigan  kasallik  deb  topsa,  ish  bo‘yicha  dastlabki  tergov  ayblanuvchi 

sog‘aygunga qadar to‘xtatiladi. 

Jinoyat – prodsessual kodeksining 61-bobi  majburlov choralarini qo`llashga 

bog`liqdir.  Jpk  ning  569-moddasiga  ko`ra  gumon  qilinuvchi,  ayblanuvchi, 

sudlanuvchining  ruhiy  holati  buzilganligi  yoki  boshqa  og`ir  kasalliklari 

ambulotoriya  ekspertizasi  xulosasi  bilan  tasdiqlangan  bo`lsa  va  qanday  kasallikka 

duchor bo`lganligi, aqli rasoligi, shuningdek tibbiy yo`sindagi majburlov chorasini 

---

tanlash  uchun  statsionar  ekspertiza  o`tkazilayotgan  bo`lsa  va  shaxs  tibbiy 

muassasaga  joylashtirilgan  bo`lsa  va  prodsessual  harakatlar  o`tkazishga  xojat 

bo`lmasa  ishni  yuritish  to`xtatib  turilishi  mjumkin.  Bizga  berilgan  kazusda  ham 

ayblanuvchi  ekspertning  xulosasiga  binoan  hamda  tergovchining  roziligi  bilan 

tibbiy  muassasaga  yotqizildi.  Biroq  jinoyat  prodsessual  kodeksining  423-438 

moddalariga binoan ishni sudga qadar yuritish bosqichida shaxsni tibbiy muassasaga 

joylashtirish  masalasi sud ajrimiga binoan hal qilinadi. Shaxsni tibbiy  muassasaga 

joylashtirish  to`g`risida  dastlabki  tergov  yuritilayotgsan  joydagi  tuman  jinoyat 

ishlari bo`yicha tuman sudi tomonidan ko`rib chiqiladi. 

Ushbu  ish  boʼyicha  jabrlanuvchi  fuqaroviy  davogar  fuqaroviy  javobgar 

ekspert mutaxasis guvoh himoyachi sifatida gumon qilinuvchining ayblanuvchining 

sudlanuvchining  qonuniy  vakili  yoki  jabrlanuvchining  vakili  sifatida  ishtirok 

etayotgan  yoki  ilgari  ishtirok  etgan  boʼlsa,  ushbu  ishni  yuritayotgan  mansabdor 

shaxsning  qarindoshi  boʼlsa,  uning  holisligiga  va  begʼarazligiga  shubxa 

tugʼdiradigan boshqa holatlar boʼlsa; 

 Oila  kodeksining  57-moddasida  qarindoshlar  haqida  Bir  umumiy  uchinchi 

shaxsdan  (ajdoddan)  kelib  chiqqan  shaxslar  qarindoshlar  hisoblanadi.  Ikki  shaxs 

oʼrtasidagi toʼgʼri shajara boʼyicha qarindoshlikning yaqinligi qarindoshlik darajasi, 

yaʼni tugʼilish soni bilan belgilanadi. 

Bolalar  ota-onasiga  nisbatan  toʼgʼri  shajaradagi  birinchi,  nevara  bobosiga, 

buvisiga  nisbatan  —  ikkinchi,  evara  katta  bobosiga,  katta  buvisiga  nisbatan  — 

uchinchi darajadagi qarindosh hisoblanadi va hokazo. 

Аka-uka, opa-singil, ularning bolalari, ota-onaning aka-uka va opa-singillari 

hamda  ularning  bolalari,  bobo  va  buvilarning  aka-uka  hamda  opa-singillari  va 

ularning  bolalari  va  shunga  oʼxshashlar  yon  shajara  boʼyicha  qarindoshlar 

hisoblanadi va hokazo. 

Toʼgʼri  shajara  boʼyicha  qarindoshlar  yon  shajara  boʼyicha  qarindoshlarga 

nisbatan yaqinroqdir. 

Ikki  shaxs  oʼrtasida  qarindoshlikning  uzoq-yaqinligini  aniqlashda, 

darajalarning  soni  yoki  shu  shaxslardan  birining  oʼzini  hisobga  qoʼshmay  turib, 

undan kelib chiqqan avlodlar soni hisobga olinadi. 

Hisob  ajdodlar  tomon  toʼgʼri  shajara  boʼyicha  ular  uchun  umumiy  boʼlgan 

shaxsga (ajdodga) qarab va undan esa, avlodlar tomon — ulardan boshqasiga qarab 

olib boriladi. 

Tugʼishgan aka-uka va opa-singil qarindoshlikning ikkinchi darajasida, togʼa 

va  amaki,  amma  va  xola  oʼz  jiyanlari  bilan  qarindoshlikning  —  uchinchi, 

togʼavachcha,  amakivachcha,  ammavachcha  va  xolavachchalar  esa  —  toʼrtinchi 

darajasida turadilar. 

---

Xulosa  qilib  aytadigan  bo’lsak, Ayblanuvchi  Rustamovning  sudda  yengillik 

olishi  bu  uning  huquqidir.  Sud  bayonnomasiga  esa  kelishi  imzo  qo’yishi  zarur. 

Tergovchi  sud  –  psixiatiriya  ekspertizasini  tayinlash  huquqiga  ega  ammo 

tergovchining roziligi bilan emas, sud roziligi bilan ayblanuvchi tibbiy muassasaga 

joylashtiriladi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

Foydaliniladigan  adabiyotlar 

1. O‘zbekiston Respublikasi Konstutsiyasi – Toshkent. “Adolat” 2020 y 

2. OʼzR 30.08.1997 y. 485-I-son Qonuni tahriridagi qism 

3. O’zbekiston Respublikasining Jinoyat – Protsessual Kodeksi – Toshkent. 

“Adolat” 2020 y. 

4. O’zbekiston Respublikasining Jinoyat Kodeksi – Toshkent. “Adolat” 

2020 y. 

5. Mualliflar jamoasi. Oʼzbekiston Respublikasining Jinoyat protsessual 

kodeksiga sharhlar. − TDYuI, T.: 2008. 

6. Jinoyat protssesual huquqi umumiy qism darslik Toshkent 2016 y